Renty z ubezpieczenia emerytalno-rentowego

Renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy jest świadczeniem pieniężnym przysługującym ubezpieczonemu rolnikowi (domownikowi), który z powodu naruszenia sprawności organizmu utracił zdolność do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie. Konieczne jest także podleganie ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez 4–20 kwartałów (ich liczba zależy od wieku ubezpieczonego w momencie powstania niezdolności do pracy).
Gdy niezdolność do pracy powstała wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub choroby zawodowej, wystarczy jakikolwiek okres ubezpieczenia, pod warunkiem, że obejmuje on dzień wypadku lub zachorowania. Trzecim warunkiem przyznania renty jest to, że trwała lub okresowa, całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie musi powstać w okresach podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ich ustania.

Rentę z tytułu niezdolności do pracy KRUS przyzna jako stałą, jeżeli w postępowaniu orzeczniczym KRUS lekarze orzekną, że całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie jest trwała (ubezpieczony nie rokuje odzyskania zdolności do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie) i nie ma celowości przekwalifikowania zawodowego. W pozostałych przypadkach renta zostanie przyznana na czas określony, wskazany w decyzji przyznającej
świadczenie. Okres jego pobierania zależy od wskazanego przez lekarza rzeczoznawcę KRUS (komisję lekarską KRUS) przewidywanego okresu trwania całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie. Rencista straci prawo do renty okresowej, gdy zostanie objęty ubezpieczeniem społecznym w ZUS, w związku z podjęciem zatrudnienia. KRUS od 2 maja 2004 r. nie przeprowadza z urzędu kontrolnych badań lekarskich, a zatem rolnik (domownik), który ma przyznaną rentę okresową, aby nabyć prawo do niej na kolejny okres (lub na stałe), musi ponownie wystąpić z wnioskiem o przyznanie tej renty. Wnioskodawca zostanie skierowany do lekarza rzeczoznawcy (komisji lekarskiej) KRUS w celu ewentualnego ustalenia całkowitej niezdolności do pracy (daty lub okresu jej powstania oraz trwałości lub przewidywanego okresu jej trwania). KRUS przywróci prawo do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, które ustało z powodu ustąpienia całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od dnia ustania prawa do renty ubezpieczony ponownie stał się całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie.

Oprócz rent z tytułu niezdolności do pracy przyznanych na podstawie obecnej ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, KRUS wypłaca renty przyznane rolnikom
(domownikom) na podstawie poprzednich ustaw rolnych. Prawo do tych rent zależało nie tylko od zaliczenia rolnika (domownika) do jednej z grup inwalidzkich (I lub II lub III z całkowitą niezdolnością do pracy w gospodarstwie) i posiadania wymaganego okresu prowadzenia gospodarstwa lub pracy w nim, za który opłacone były składki na ubezpieczenie społeczne rolników (okres taki, jak obecnie wymagany, tylko liczony w latach, a nie w kwartałach), ale także od spełnienia warunku przekazania gospodarstwa rolnego (początkowo nieodpłatnego, a z czasem również odpłatnego). Obecnie renty te również noszą nazwę rent rolniczych z tytułu niezdolności do pracy.

Renta rolnicza szkoleniowa przysługuje ubezpieczonemu rolnikowi (domownikowi) spełniającemu warunki do otrzymania stałej renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do którego lekarze w postępowaniu orzeczniczym KRUS orzekną celowość przekwalifikowania zawodowego, ze względu na trwałą całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie. KRUS przyznaje rentę szkoleniową na 6 miesięcy, a gdy starosta złoży wniosek, KRUS przedłuża okres wypłacania tej renty na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego (maksymalny okres wypłaty tego świadczenia wynosi 36 miesięcy).
Osoba z prawem do renty szkoleniowej jest kierowana do powiatowego urzędu pracy w celu poddania się przekwalifikowaniu zawodowemu. W razie utraty prawa do tej renty KRUS wypłaca stałą rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy.

u Renta rodzinna to świadczenie z ubezpieczenia emerytalno-rentowego przysługujące łącznie wszystkim uprawnionym członkom rodziny w razie śmierci żywiciela. Świadczenie to można podzielić na równe części, gdy wystąpią okoliczności uzasadniające taki podział. Renta rodzinna rolnicza przysługuje uprawnionym członkom rodziny zmarłego (emeryta lub rencisty mającego ustalone prawo do emerytury lub renty rolniczej oraz ubezpieczonego,
który w chwili śmierci spełniał warunki do uzyskania emerytury rolniczej lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy). Do renty rodzinnej rolniczej uprawnieni są członkowie rodziny zmarłego: dzieci (własne, drugiego małżonka, przysposobione, przyjęte na wychowanie
i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności — także w ramach rodziny zastępczej), wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, małżonek, rodzice. Osobom tym KRUS przyzna rentę rodzinną, pod warunkiem, że spełniają warunki wymagane do jej uzyskania w myśl przepisów ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Dzieci własne, drugiego małżonka i przysposobione mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia 16 lat, a starsze — do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej niż do osiągnięcia 25 roku życia (jeżeli dziecko osiągnęło ten wiek na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do tej renty KRUS przedłuży do zakończenia tego roku studiów). Renta rodzinna przysługuje dzieciom bez względu na wiek, jeżeli w okresach wskazanych wyżej stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji (dawna I grupa) lub całkowicie niezdolne do pracy.

Renta przyznana w trybie wyjątkowym. Osoby, które nie spełniły warunków do ustawowego przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy lub renty rodzinnej, mogą wystąpić do prezesa KRUS z wnioskiem o przyznanie prawa do tych świadczeń w drodze wyjątku. Prezes może bowiem je przyznać, pomimo niespełnienia — wskutek szczególnych okoliczności — warunków określonych w ustawie, jeżeli zainteresowana osoba nie ma niezbędnych środków utrzymania i nie może ich uzyskać ze względu na wiek lub stan zdrowia. Prezes w decyzji wskazuje okres, na jaki przyznaje świadczenie, po jego upływie zainteresowany może ponowić wniosek o przyznanie renty w drodze wyjątku.

Renta strukturalna to świadczenie pieniężne, które — mimo nazwy — ma niewiele wspólnego ze świadczeniem rentowym, a z uwagi na wymagane do spełnienia warunki jest bliższe rolniczej emeryturze wcześniejszej.
System rent strukturalnych, początkowo finansowany wyłącznie przez państwo, w Polsce po raz pierwszy realizowany był na podstawie ustawy z 26.04.2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie (Dz. U. nr 52, poz. 539). Jej celem była przede wszystkim poprawa struktury obszarowej gospodarstw, ich rentowności oraz przyspieszenie ich przekazywania młodszym rolnikom. Ustawa wymagała od rolnika w wieku przedemerytalnym — o 5 lat niższym od wymaganego wieku emerytalnego — spełnienia wielu warunków, przede wszystkim przekazania gospodarstwa następcy, tak aby nowo powstałe miało co najmniej 15 ha powierzchni.

Wspomniana ustawa była wstępem do obowiązującego systemu rent strukturalnych, finansowanego wyłącznie z unijnych funduszy strukturalnych. O ile wcześniejsze
przepisy realizowane były przez KRUS, od 1.08.2004 r. renty strukturalne przyznaje i wypłaca Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów nr 1191 w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na uzyskanie rent strukturalnych objętej planem rozwoju obszarów wiejskich. Ostatnie wnioski o przyznanie tego świadczenia przyjmowano w KRUS w I kwartale 2003 r., obecnie ta instytucja obsługuje jedynie świadczenia przyznane wcześniej.

Renta socjalna to świadczenie, które przyznaje ZUS, a KRUS wypłaca je łącznie z przyznaną przez siebie rentą rodzinną rolniczą. Zasady i tryb przyznawania prawa do tej renty określa ustawa z 27.06.2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. nr 135, poz. 1268). Świadczenie przysługuje osobie pełnoletniej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia przed ukończeniem 18 lat sprawności organizmu (w okresie nauki — przed ukończeniem 25 lat). Przy zbiegu prawa do renty socjalnej i rolniczej KRUS ustala łączną wysokość obu świadczeń i wypłaca je w wysokości nieprzekraczającej 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, a w razie wystąpienia okoliczności powodujących zawieszenie prawa lub wstrzymanie wypłaty renty socjalnej wydaje decyzję o wstrzymaniu jej wypłaty.