Numer 09/2006
XII Międzynarodowa Konferencja Porzeczkowa zorganizowana przez Europejskie Stowarzyszenie Plantatorów Porzeczki Czarnej oraz Estońską Organizację Plantatorów Roślin Jagodowych odbyła się 26–28 maja w Parnu, w Estonii. W konferencji uczestniczyło 36 osób z 12 krajów Unii Europejskiej (w tym cztery z Polski), USA i Nowej Zelandii, zdecydowaną większość uczestników stanowili plantatorzy — trzy osoby reprezentowały firmy przetwórcze z Wielkiej Brytanii i Finlandii — zabrakło natomiast przedstawiciela polskiego przemysłu przetwórczego. A szkoda, bo byłaby dobra okazja do wymiany informacji z plantatorami w celu poszukiwania rozwiązań i poprawy cen wartościowych oraz zdrowych owoców porzeczki czarnej. W konferencji uczestniczyło mniej osób niż w poprzednich, organizowanych w Polsce (2000 r. i 2003 r.), w Finlandii (2002 r.), czy w Anglii (2004 r.). Program obejmował, między innymi, zwiedzanie przetwórni owoców i warzyw, małej — 2,0 ha — plantacji oraz Ogrodniczego Centrum Badawczego w Polli (Polli Horticultural Research Centre — fot. 1) należącego do Estońskiego Uniwersytetu Rolniczego w Tartu.
Fot. 1. Kolekcja odmian porzeczki czarnej w Ogrodniczym Centrum Badawczym w Polli
Na świecie
Wzorem lat ubiegłych uczestnicy tegorocznej konferencji mieli możliwość wysłuchania ciekawych prezentacji (fot. 2) na temat porzeczki czarnej. O postępie w pracach hodowlanych w Szkocji oraz o nowych odmianach porzeczki czarnej otrzymanych w słynnym ośrodku hodowlanym w SCRI (Scottish Crop Research Institute) mówił dr Rex Brennan. Do wartościowych nowości zaliczył m.in. odmiany 'Ben Hope', 'Ben Gairn', 'Ben Vane', 'Ben Dorain' i 'Big Ben'. Ja przedstawiłem wyniki dotyczące plonowania następujących nowych odmian cieszących się uznaniem — 'Tisel', 'Tiben', 'Ores', 'Ruben' 'Tines' i 'Gofert' — wyhodowanych w ISK w Skierniewicach.
Fot. 2. Prowadzący konferencję, po lewej Frans Buijsrogge (Holandia) — przewodniczący Europejskiego Stowarzyszenia Plantatorów Porzeczki Czarnej oraz Madis Pennar — główny organizator i przewodniczący Estońskiej Organizacji Plantatorów Roślin Jagodowych
Uprawę porzeczki czarnej w Estonii omówił dr Rando Varnik z Estońskiego Uniwersytetu w Polli. Gatunek ten uprawia się tam na około 1200 ha, z czego plantacje towarowe zajmują 60–70%, reszta to produkcja amatorska. W uprawie dominują stare odmiany: 'Ojebyn', 'Zagadka', 'Siewka Gołubki', 'Varmas' i 'Bogator', większość plantacji jest stara, o niewielkiej powierzchni. Plonowanie krzewów jest słabe (1,5–4,0 ton/ha) i w dużym stopniu uzależnione od pogody, głównie od przymrozków wiosennych, które często występują na początku maja.
O uprawie czarnej porzeczki na Węgrzech mówił dr Ferenc Denes z Ogrodniczego Naukowego Instytutu w Fertd. Z informacji podanych przez tego wykładowcę wynika, że w ostatnich 10 latach węgierska produkcja porzeczek (łącznie czarnej i czerwonej) wynosiła od 8200 ton do 14 700 ton rocznie, z czego 75–80% to owoce porzeczki czerwonej. W ostatnich kilku latach porzeczka czarna uprawiana jest tam na 860–900 ha i zainteresowanie tą uprawą maleje. Już 20 lat temu twierdzono, że Węgry są usytuowane na południowej granicy uprawy porzeczki czarnej w Europie. Wysoka temperatura (27–30°C, a w ostatnich latach więcej) w okresie kwitnienia krzewów i dojrzewania owoców spowodowała, że uprawy te nie są dochodowe. Ponadto niewielkie plony (średnio 2,5 ton/ha), rozdrobnienie produkcji, słabe zorganizowanie się producentów, niska cena owoców, wysokie koszty produkcji oraz konkurencyjny import tych owoców z innych krajów (głównie z Polski) powodują, że uprawa czarnej porzeczki na Węgrzech staje się coraz mniej opłacalna.
Przedstawiciel przemysłu przetwórczego — Michael J. Dunsire reprezentujący brytyjski koncern GlaxoSmithKline (GSK) — mówił o nowych trendach w przetwórstwie owoców porzeczki czarnej. Dotyczą one głównie podwyższenia zawartości koncentratu porzeczkowego w napojach i sokach, zmniejszenia zawartości cukrów w produktach firmy GSK, opracowania nowych, prozdrowotnych produktów z tych owoców, np. napojów, tabletek i odżywek dla dzieci, ludzi starszych czy sportowców. Zwrócił on także uwagę na właściwości zdrowotne porzeczek, sygnalizował potrzebę większej ich promocji na świecie.
Jim Gierson pracujący w firmie doradczej w Nowej Zelandii przedstawił program komputerowy oraz system ("Currantbase") gromadzenia bazy danych poprzez internet. Indywidualni plantatorzy porzeczki czarnej w tym kraju są zarejestrowani w tej bazie danych, obejmującej powierzchnię uprawy, odmiany i wszystkie zabiegi pielęgnacyjne (rodzaj, termin). Dzięki takiemu systemowi produkcja tych owoców jest "pod kontrolą", co pomaga doradcom podejmować właściwe decyzje.
Prognozy zbiorów i cen
Ważnym punktem konferencji była analiza wielkości zbiorów porzeczki czarnej oraz cen skupu w różnych krajach UE w 2005 r., a także prognozy na 2006 r. (tabela).
Z danych przedstawionych przez europejskich ekspertów wynika, że zbiory owoców porzeczki czarnej w 2006 roku będą o 2000 ton wyższe (194 550 ton), niż w 2005 r. mimo zmniejszenia się powierzchni upraw o około 1400 ha. Spadek powierzchni upraw tego gatunku przewidywany jest w Polsce, Francji, Danii i Holandii.
W Polsce zbiory owoców porzeczki czarnej w roku 2006 szacowane pierwotnie na mniej więcej 135 000 ton mogą pozostać na poziomie ubiegłorocznych.
Natomiast ceny za te owoce oferowane dla naszych oraz innych plantatorów z niektórych krajów UE w 2005 roku były wyższe, w porównaniu z wyjątkowo niskimi cenami uzyskiwanymi w 2004 r. Średnie ceny skupu owoców porzeczki czarnej w 2005 r. wynosiły 0,16 euro/kg. Wyższe ceny oferowane w większości krajów "starej" UE były wynikiem wieloletnich umów kontraktacyjnych podpisywanych przez plantatorów, grupy producentów czy stowarzyszenia z przedstawicielami przemysłu przetwórczego.
Podczas konferencji eksperci nie potrafili określić spodziewanych w tym roku cen skupu owoców porzeczki czarnej, a skromna grupa przedstawicieli przemysłu przetwórczego żadnych informacji nie podała. W Polsce specjaliści zajmujący się problematyką ogrodniczą zakładali wiosną, że tegoroczne ceny krajowe skupu tych owoców powinny być wyższe niż w 2005 roku i osiągnąć minimalny poziom ok. 0,25 euro/kg, czyli około 0,95 zł/kg.
W krajach "starej" UE produkcja owoców porzeczki czarnej jest kontraktowana w 70–100%, co zapewnia stabilny i kontrolowany jej poziom (50 000–60 000 ton), i opłacalne ceny. W Polsce rozdrobnienie tej produkcji, a głównie brak zorganizowania się naszych plantatorów, powodują brak współpracy oraz nadprodukcję owoców tego gatunku, co w konsekwencji przyczynia się do dużych wahań cen. W latach o bardzo wysokich cenach (1989 r., 2000 r.) wzrastało zainteresowanie uprawą tego gatunku i zakładano dużo plantacji, gdy ceny były niskie, jak np. w latach 1992, 1993, 2004 i 2005, następował spadek zainteresowania ta uprawą, zaniedbywano część plantacji oraz często karczowano krzewy.
Z opinii i analiz rynku owoców porzeczki czarnej przedstawionych przez ekspertów z EU, w tym polskich wynika, że całkowita produkcja tych owoców w krajach UE-25 na poziomie ok. 200 000 ton jest za wysoka. Produkcja ta powinna wynosić 150 000–160 000 ton, z tego roczne zbiory w Polsce — ok. 100 000 ton. Podkreślano, że tylko zmniejszenie produkcji tych owoców w naszym kraju może pomóc w ustabilizowaniu cen i poprawić opłacalność uprawy tego gatunku, będzie to jednak trudne, szczególnie przy tak dużym rozdrobnieniu produkcji. Ponadto, ryzyko w produkcji porzeczki czarnej, ze względu na warunki pogodowe (głównie przymrozki wiosenne), jest bardzo wysokie.
Powierzchnia uprawy, zbiory owoców porzeczki czarnej oraz ceny skupu w latach 2005 i 2006 w wybranych krajach UE i niektórych krajach na świecie
* dane szacunkowe, — brak danych lub szacunków