Dr Stanisław Pluta z ISK podsumował 20 lat programu hodowlanego czarnej porzeczki. W ciągu tych lat udało się wyhodować w tym ośrodku kilka interesujących odmian, a wiele ocenianych klonów hodowlanych pozwala sądzić, że w najbliższych latach uda się wprowadzić do uprawy odmiany lepsze pod względem produkcyjnym, przetwórczym i konsumpcyjnym od dotychczas uprawianych. Równocześnie, z uwagi na słabszą koniunkturę dotyczącą owoców czarnej porzeczki, jest czas na szybką rekonstrukcję plantacji przez wymianę starych odmian na nowe, których większa plenność i lepsza odporność na choroby oraz szkodniki umożliwi zmniejszenie kosztów i zachowanie opłacalności produkcji. W doświadczeniach prowadzonych w latach 1999–2005 nad odmianami zagranicznymi — 'Ojebyn', 'Titania', 'Ben Lomond', 'Ben Alder' — i polskimi wyhodowanymi w ISK w Skierniewicach — 'Ores', 'Ruben', 'Tiben', 'Tisel', 'Tines' i 'Gofert' (PC-1) najwyższe plony uzyskiwano z czterech ostatnich. Owoce odmian 'Tines' i 'Gofert' były duże i miały średnią zawartość kwasów organicznych, mogą być więc polecane jako owoce deserowe. W porównaniu z odmianami standardowymi, bardzo dobrze plonowały również odmiany ukraińskie ('Jubilejnaja Kopania', 'Sofijewskaja', 'Wernisaż'i 'Czereszniewa' — fot. 1), które także miały bardzo duże owoce (średnio 1,2–1,6 g). Na konferencji przypomniano również, że rozmnażanie odmian prawnie chronionych, w tym tych wyhodowanych w ISK, bez posiadania umowy licencyjnej jest nielegalne i podlega odpowiedzialności karno-sądowej.

Fot. 1. 'Czereszniewa'

Najnowszą odmianą zgłoszoną w 2004 roku przez ISK w Skierniewicach do badań OWT (odrębności, wyrównania, trwałości) i WGO (wartości gospodarczej odmian) w celu wpisania jej do Rejestru Odmian (RO) i Księgi Ochrony Wyłącznego Prawa jest 'Gofert' (PC-1). Odmiana ta wcześnie dojrzewa (podobnie, jak 'Ojebyn'), plonuje regularnie i bardzo obficie (fot. 2), ma owoce średniej wielkości — o masie około 1 g, które nadają się zarówno do bezpośredniego spożycia, jak i dla przetwórstwa. Jak zapewniał dr Pluta, wykazywała także dużą odporność na amerykańskiego mączniaka agrestu, rdzę wejmutkowo-porzeczkową oraz była średnio podatna na antraknozę liści. Nieznana jest jeszcze przydatność tej odmiany do zbioru kombajnowego.

Fot. 2. 'Gofert'

Józef Perczak z Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej przedstawił wyniki związane z przydatnością do uprawy odmian wpisanych w 2005 roku do RO. Wśród tych odmian znalazły się 'Ores', 'Tines' i 'Ruben' oraz szkocka 'Ben Connan', w ocenie znajdują się również odmiany ukraińskie. W doświadczeniach prowadzonych w Masłowicach i Skierniewicach do najplenniejszych należały 'Ruben', 'Ores' oraz 'Jubilejnaja Kopania', 'Ametyst', 'Saniuta' i 'Wernisaż', a największe owoce miały 'Tines', 'Ruben', 'Ben Connan' oraz 'Sofijewskaja'.

Dr Józef Gwozdecki z ISK informował o zakończonych badaniach OWT dotyczących kolejnych szkockich odmian, do których należą 'Ben Gairn' i 'Ben Hope'. Odmiany te nie są zgłoszone do RO, jednak podlegają ochronie. Jak podał prelegent, szczególnie interesująca jest mało wrażliwa na wielkopąkowca porzeczkowego odmiana 'Ben Hope', która to zaleta jest cenna przy coraz mniejszej liczbie dostępnych preparatów do zwalczania tych szkodliwych roztoczy. Dr Gwozdecki przypomniał, że walka z wielkopąkowcem porzeczkowym w szkółce może polegać na zanurzaniu sadzonek porzeczek przed ukorzenianiem w wodzie o temperaturze 45°C przez 10 minut.

Barbara Błocka, która od 20 lat wspólnie z mężem Wiesławem zajmuje się uprawą czarnych porzeczek w Siemiatyczach, przedstawiła wyniki swoich doświadczeń oraz problemy, z jakimi boryka się w gospodarstwie. Plantacje zajmują tam 450 hektarów, z tego co roku likwiduje się najstarsze kwatery takich odmian, jak 'Titania', 'Ben Lomond' i 'Ben Nevis', a zakłada się nowe z odmian 'Ben Tirran', 'Tiben', 'Ben Hope', 'Tisel' i 'Ben Gairn'. Przy bardzo niskich cenach owoców czarnej porzeczki wymiana odmian na nowe — o dużej odporności na choroby i wysokiej plenności — to jedyna droga dla osób planujących nadal uprawiać ten gatunek. Do najplenniejszych w warunkach ich gospodarstwa B. Błocka zaliczyła odmianę 'Tisel', której rekordowe plony w 2004 roku wyniosły 22 t/ha. W tym samym czasie 'Tiben' plonował na poziomie około 12 t/ha.

W 2005 roku z krzewów tych odmian zebrano, odpowiednio, 15,5 t/ha i 13 t/ha. Duże nadzieje wiąże się także z odmianą 'Ben Hope', która w 3. roku po posadzeniu dawała około 13,5 ton owoców z 1 ha (opłacalność uprawy porzeczki czarnej zapewniają plony nie niższe niż 10 t/ha).

Na największą opłacalność uprawy czerwonej i białej porzeczki w ostatnich latach mogły liczyć osoby produkujące owoce deserowe. Jak podał dr Gwozdecki, w tego typu produkcji warto zainteresować się nadającą się do uprawy przyspieszonej odmianą 'Jonkheer van Tets' lub polecaną na zachodzie francuską 'Junifer' .
Średnią porą dojrzewania charakteryzuje się słowacki 'Detvan'. Późno dojrzewającymi odmianami o długich gronach są 'Rosetta', 'Tatran' i 'Rovada', która dzięki efektownym gronom dominuje w Europie w produkcji deserowych owoców czerwonej porzeczki, jest jednak wrażliwa na antraknozę i wymaga starannej ochrony. Najpóźniej (w sierpniu) dojrzewają owoce holenderskiej odmiany 'Augustus', są jednak drobne, dla przedłużenia ich podaży poleca się przechowywać je w komorach chłodniczych z KA. Wśród ocenianych w ISK w Skierniewicach nowych odmian czerwonej porzeczki najlepiej plonowała odmiana 'Rolan' , plennością wyróżniały się również 'Junifer' i 'Rodneus' .

Odmianą dominującą w uprawie białych porzeczek jest 'Biała z Juterborg' o smacznych i słodkich owocach. Według informacji podanych przez dr. Gwozdeckiego, coraz więcej osób interesuje się słowacką odmianą 'Blanka' — późną, plenną, o długich gronach. Jej owoce do spożycia nadają się dopiero w sierpniu — aby były smaczne, muszą być w pełni dojrzałe. Interesującą, wcześnie dojrzewającą odmianą jest także niemiecka 'Zitavia' .

W uprawie agrestu w Polsce dominują odmiany przemysłowe, większość z nich jest podatna na amerykańskiego mączniaka agrestu, co niekorzystnie odbija się na plonowaniu i kosztach prowadzenia plantacji. Jedną z odpornych na tę chorobę odmian, z której już zakłada się plantacje towarowe, jest 'Invicta'.
Prowadzone od 10 lat w ISK w Skierniewicach badania mają na celu upowszechnienie w produkcji odmian odpornych na tę chorobę. Wśród odmian ocenianych na poletkach doświadczalnych bez ochrony chemicznej najlepiej plonowały 'Hinnonmaki Gelb', 'Komandor', 'Macurines' i 'Kamieniar', największe owoce miały 'Martlet', 'Pax' i 'Niesłuchowski'.

Wynikiem prowadzonych w ISK prac hodowlanych jest zgłoszenie do badań OWT i WGO w COBORU w Słupi Wielkiej dwóch odmian agrestu — 'Resika' i 'Hinsel' — wykazujących wysoką polową odporność na amerykańskiego mączniaka agrestu. Ich owoce — kuliste, średniej wielkości, bez omszenia — nadają się zarówno do bezpośredniego spożycia, jak i do przetwórstwa. Owoce odmiany 'Resika' w pełnej dojrzałości są żółte (fot. 3), a odmiany 'Hinsel' jasnoczerwone (fot. 4).

Fot. 3. 'Resika'

Fot. 4. 'Hinsel'

Z informacji podawanych przez dr. Gwozdeckiego wynika, że rośnie popyt na deserowe odmiany agrestu, zwłaszcza o kolorowych owocach. Do wartościowych należą m.in. niemieckie odmiany o żółtych ('Heninga', 'Risulfa', Reverta') oraz czerwonych ('Rokula', 'Rolonda') owocach. Zwiększa się także zainteresowanie nowymi wielkoowocowymi czeskimi odmianami o jasnych owocach ('Astrid', 'Chryso', 'Skvost', 'Viking').

Dr Jan Danek z SZD ISK w Brzeznej omówił najnowsze odmiany malin polecane do zakładania plantacji towarowych, w tym wyhodowane przez siebie 4 pierwsze z niżej opisanych. 'Laszka' ma pędy lekko kolczaste, które średnio silnie rosną, owocuje na pędach dwuletnich, jej owoce wcześnie dojrzewają, są duże lub bardzo duże, żywo czerwone, z niewielkim omszeniem, smaczne. 'Benefis' to plenna, mało podatna na przemarzanie odmiana o średniej porze dojrzewania owoców, które są duże, wydłużone, ciemnoczerwone, z niewielkim omszeniem, nadają się do bezpośredniego spożycia, do mrożenia i przetwórstwa. 'Polesie' to najwcześniejsza z dotychczas polecanych odmian owocujących na tegorocznych pędach. Jej pędy średnio silnie rosną, może być uprawiana bez podpór. Owoce są typowo deserowe, ale nadają się również do przetwórstwa i mrożenia, jednak te cechy wymagają jeszcze potwierdzenia. 'Koral', o wczesnym terminie dojrzewania owoców, zawiązuje je na pędach dwuletnich, jest odmianą plenną, owoce ma jednak drobne, a możliwość ich kombajnowego zbioru, a także przydatność do przetwórstwa, wymagają jeszcze obserwacji. 'Glen Ample' to wchodząca do produkcji w Polsce szkocka odmiana, której uprawa rokuje powodzenie. Ma sztywne, silne pędy bez kolców. Owoce są duże, kuliste, lekko wydłużone, jasnoczerwone, z niewielkim omszeniem. Według dr. Danka, odmianą robiącą karierę na świece jest 'Tulameen', jako jednak zbyt mało wytrzymała na mróz nadaje się w naszych warunkach tylko do uprawy pod osłonami.

Jak uważa dr Gwozdecki, z nowych odmian tradycyjnie owocujących na sprawdzenie w Polsce zasługują: brytyjskie 'Glen Moy' (bardzo wczesna) i 'Octavia' (późna), kanadyjskie 'Malahat', 'Esquimalt', 'Cowichan', 'Chemainus', holenderska 'Marve' i węgierskie 'Fertdi Zamatos', 'Fertdi Krmin' i 'Fertdi Venusz'.

Produkcja jeżyn w Polsce jest ograniczona brakiem wartościowych odmian mało podatnych na przemarzanie. Jak podał dr Danek, dotychczas w SZD w Brzeznej wyhodowano cztery następujące odmiany: 'Orkan', 'Gazda', 'Leśniczanka' i 'Zagroda'. Dwie ostatnie wpisano do RO w 2006 roku. 'Leśniczanka' odznacza się silnym wzrostem, kolczastymi i sztywnymi pędami, jest średnio podatna na przemarzanie. Ma smaczne owoce, które po osiągnięciu dojrzałości szybko jednak miękną, dlatego nie nadają się do transportu na większe odległości. Odmiana ta może być więc polecana tylko do zakładania niewielkich plantacji towarowych, z przeznaczeniem owoców na lokalny rynek. 'Zagroda' charakteryzuje się średnio silnym wzrostem, wzniesionym pokrojem i rozgałęzionymi, pokrytymi kolcami pędami, które mogą nadmiernie zagęszczać krzew. Jest średnio podatna na przemarzanie. Owoce są przeciętnej wielkości, atrakcyjne, smaczne. Interesujące są również klony hodowlane o sztywnych pędach, bez kolców, np. 97524. Trwają też prace nad uzyskaniem odmian jeżyny owocujących na tegorocznych pędach.

W ostatnich latach, jak podał dr Gwozdecki, za granicą wyhodowano odmiany jeżyny wyróżniające się wczesnością owocowania, a także dużymi rozmiarami i trwałością owoców, są to m.in. 'Helen', 'Black Butte' czy 'Karaka Black'. Ich ocenę, a także kilkunastu innych, nowych odmian jeżyny przyniesie założone w 2005 roku w ISK w Skierniewicach doświadczenie, w którym bada się przydatność tych odmian do uprawy.