• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 07/2006

SAŁATA ŁODYGOWA - POMYSŁ NA UPRAWĘ POPLONOWĄ

Sałata charakteryzuje się bogactwem form uprawnych, ale w Polsce popularna jest przede wszystkim sałata głowiasta masłowa (poszukiwana przez konsumentów zwłaszcza wiosną) i w mniejszym stopniu sałata głowiasta krucha (zwana też "lodową" lub "amerykańską"). Ta ostatnia jest szczególnie polecana do uprawy letniej, gdyż nie tak łatwo, jak u masłowej wyrastają u niej pędy kwiatostanowe. Od pewnego czasu można napotkać na rynku także sałaty listkowe tworzące rozety zielonych lub czerwonych, często kędzierzawych liści (o dużych walorach dekoracyjnych). Niezbyt jeszcze znana jest u nas tworząca wydłużone główki sałata rzymska, popularna między innymi we Francji i Włoszech, która podobnie jak sałata krucha jest dość odporna na warunki letniej uprawy. Zupełnie nietypową i obecnie mało znaną w Polsce odmianą botaniczną tego gatunku jest natomiast sałata łodygowa, zwana również szparagową (Lactuca sativa var. augustiana; syn. L. sativa var. asparagina).

Sałata o jadalnej łodydze

Sałata łodygowa od pozostałych form tego gatunku różni się tym, że jej zasadniczą częścią jadalną jest gruba, mięsista łodyga (fot. 1) osiągająca długość 30–60 cm, a nie główka lub rozeta liściowa. Swego czasu sałata łodygowa uprawiana była na szerszą skalę w okolicach Krakowa, gdzie powstała jej lokalna populacja nazwana "głąbikami krakowskimi". Od kilku lat trwają w Krakowie, zainicjowane przez jednego z miejscowych restauratorów, próby przywrócenia "głąbikom" utraconej popularności i, oby zakończyły się sukcesem. Współcześnie sałata łodygowa jest szczególnie popularna w Chinach i na Tajwanie, gdzie jadana jest na surowo lub po ugotowaniu. Przede wszystkim użytkowany jest jej soczysty pęd, ale także rozeta wierzchołkowych liści — te jej cechy w pewnym stopniu oddaje jej angielska nazwa "celtuce", która powstała z połączenia fragmentów dwóch słów: "cel" (celery, czyli seler naciowy) i tuce (lettuce, czyli sałata).


Fot. 1. Jadalną część stanowi łodyga, tzw. głąbik

Wymagania uprawowe

Sałata łodygowa jest rośliną stosunkowo łatwą w uprawie, gdyż ma nieco mniejsze wymagania klimatyczno-glebowe niż sałata głowiasta. Jej uprawa najlepiej udaje się na glebach lekkich
i średnich, bogatych w próchnicę, dobrze zatrzymujących wodę, ale jednocześnie przepuszczalnych i szybko się nagrzewających, o pH 6,5–7,0. Z moich obserwacji wynika, że rośliny uprawiane latem mogą być porażane przez bakteriozy i mączniaka rzekomego.

Od wysiewu do zbioru upływa, w zależności od warunków pogodowych, od 10 do 14 tygodni i dlatego sałata łodygowa może być polecana jako przed- lub poplon. Jest typową rośliną dnia długiego, co oznacza, że latem jej uprawa sprawia trudności, gdyż rośliny szybko wybijają w pędy kwiatostanowe (szczególnie w warunkach niedoboru wody — fot. 2) i dlatego najlepiej prowadzić uprawę bardzo wczesną wiosną albo na zbiór jesienny.


Fot. 2. W warunkach letniej uprawy sałata łodygowa łatwo tworzy pędy kwiatostanowe

Metody uprawy

Sałatę łodygową możemy uprawiać z rozsady lub z siewu bezpośrednio na pole. Na zbiór jesienny do uprawy polowej nasiona należy wysiewać od końca czerwca do połowy lipca, a do uprawy w tunelu foliowym — w połowie sierpnia. W przypadku uprawy z rozsady nasiona można wysiewać do skrzynek i potem pikować. Po wysiewie nasion nie trzeba przykrywać, gdyż lepiej kiełkują przy dostępie światła — trzeba jednak bardzo dbać o stałą wilgotność wierzchniej warstwy podłoża, aby nie dopuścić do przesuszenia siewek. Gdy liścienie całkowicie się rozłożą i zacznie ukazywać się pierwszy liść, siewki należy przepikować do doniczek o średnicy około 4 cm, najlepiej ziemnych, lub do wielodoniczek (fot. 3).
Okres produkcji rozsady trwa około 4 tygodni. Przed sadzeniem na miejsce stałe (fot. 4) rozsadę należy bardzo dobrze podlać. Rośliny sadzimy w rozstawie 40–45 x 25–30 cm. Jeśli decydujemy się na uprawę z siewu bezpośredniego w pole, wówczas po wschodach należy wykonać przerywkę tak, aby odległość między roślinami wynosiła 25–30 cm.


Fot. 3. Rozsada sałaty łodygowej w wielodoniczce


Fot. 4. Uprawa sałaty łodygowej w polu

Na soczystość łodygi, a tym samym na walory użytkowe warzywa, zasadniczy wpływ ma dostateczna ilość wody w glebie, dlatego w okresach posuchy rośliny koniecznie należy nawadniać (jednak w miarę możliwości nie zraszać liści).

Jedną z dostępnych na rynku odmian sałaty łodygowej jest Karola o czerwonawej barwie łodygi. Jej okres wegetacji, od siewu do dojrzałości konsumpcyjnej, gdy łodygi osiągają wysokość 30–60 cm, wynosi 70–90 dni.

Sposoby wykorzystania

Główną częścią użytkową jest zgrubiała, mięsista i soczysta łodyga (głąbik), którą należy ściąć wówczas, gdy osiągnie odpowiednią wysokość i średnicę, ale przed zdrewnieniem — najpóźniej, gdy na wierzchołku rośliny zauważymy zawiązki kwiatostanu (fot. 5). Głąbiki można konsumować na surowo w sałatkach, po ugotowaniu — jak szparagi, zapiekane w cieście lub też po ukiszeniu. Wartość biologiczna tej sałaty jest podobna, jak sałaty masłowej. Przy kiszeniu głąbików (kwasimy je tak, jak ogórki) musimy pamiętać o zachowaniu higieny tego procesu — pokrojone na kawałki łodygi muszą być przede wszystkim świeże, dobrze umyte i włożone do czystych naczyń. Podczas kiszenia powinny być zawsze dokładnie przykryte zalewą tak, aby powietrze nie miało do nich dostępu. Fermentację należy rozpocząć w pomieszczeniu o temperaturze około 20°C i po zauważeniu wyraźnego "burzenia się" zalewy, naczynia należy przenieść do temperatury około 10°C, w której powinny pozostać do całkowitego ukiszenia.


Fot. 5. Początek tworzenia się kwiatostanu

Uprawiana powszechnie sałata głowiasta pochodzi prawdopodobnie z rejonów Morza Śródziemnego. Warzywo to znano już w starożytnej Grecji i Rzymie, traktowane tam było także jako roślina lecznicza — między innymi Galen rzymski lekarz polecał ją swoim pacjentom jako lek na bezsenność. Rzeczywiście sałata ma pewne właściwości uspokajające i nawet współcześnie w przypadku bezsenności zaleca się spożywanie jej przed snem (co najmniej jedną główkę). Warzywo to może być wykorzystywane także w dietach odchudzających, gdyż ma tak małą wartość kaloryczną, że aby sprostać dziennemu zapotrzebowaniu energetycznemu naszego organizmu, trzeba by jej zjeść około 20 kilogramów. Dzięki sporej zawartości soli mineralnych, zwłaszcza potasu, wapnia i żelaza, sałata wykazuje działanie zasadotwórcze. Poprawia procesy trawienne i działa moczopędnie. Ponadto w jej tkankach znajdują się cukry, białka, beta-karoten oraz witaminy, wraz z rzadko występującą witaminą E ("odmładzającą"). Sałata ma duże znaczenie jako składnik diety osób starszych i chorych na cukrzycę.