Przedsiewnie i pogłównie
W latach 2003–2005 na plantacji produkcyjnej w Trzcianie koło Rzeszowa, w gospodarstwie Józefa i Bożeny Łobodów, w dwóch doświadczeniach określano wpływ doglebowego nawożenia azotem oraz dokarmiania dolistnego na wielkość i jakość plonu marchwi (fot. 1 i 2). Marchew odmiany Kazan F1 uprawiano z zachowaniem prawidłowego płodozmianu na glebie ciężkiej o pH >7,0 i średniej zawartości (w mg/dm3 gleby) P — 44, K — 46, Mg — 128, Ca — 5441.
Fot. 1. Przygotowanie poletek doświadczalnych
Fot. 2. Część plantacji produkcyjnej objęta doświadczeniem — nawożenie pogłówne
W doświadczeniu* (przeprowadzonym w latach 2003–2005) marchew nawożono azotem przedsiewnie (w dawce 70 kg N/ha) oraz przedsiewnie i pogłównie (w dawkach 70 +
70 kg N/ha) saletrą wapniową i siarczanem amonu. Kontrolę stanowiła uprawa marchwi nienawożonej azotem. Przedsiewnie podawano azot tuż przed formowaniem podwyższonych zagonów (na których uprawiano to warzywo), natomiast pogłównie — w okresie zakrywania międzyrzędzi przez liście. We wszystkich wariantach doświadczenia trzykrotnie dolistnie dokarmiano rośliny 2% roztworem mocznika, 1% roztworem nawozu wieloskładnikowego Supervit R i ponownie 2% roztworem mocznika. Zabiegi te przeprowadzono w chwili pogłównego doglebowego nawożenia azotem oraz na początku i pod koniec sierpnia.
W doświadczeniu tym użyto więc nawozów azotowych powodujących skrajnie odmienną reakcję fizjologiczną roślin. Saletra wapniowa jest fizjologicznie najbardziej zasadowym nawozem azotowym, a siarczan amonu fizjologicznie najbardziej kwaśnym. Badania wykonywano na glebie ciężkiej, żyznej, o uregulowanym odczynie i dużej pojemności buforowej, dlatego interesujące było, w jakim stopniu nawożenie wpłynie na wielkość i jakość biologiczną plonu marchwi, m.in. na zawartość azotanów i kadmu.
Wpływ nawożenia na wartość biologiczną plonu
Wyniki tych badań wykazały, że użyte formy i dawki azotu nie miały wpływu na wielkość plonu handlowego korzeni spichrzowych oraz na zawartość azotanów, kadmu i karotenoidów
w marchwi (tabela). Wielkość plonu oraz zawartość wyżej wymienionych składników w marchwi z obiektu kontrolnego były podobne, jak u marchwi nawożonej saletrą wapniową lub siarczanem amonu, stwierdzono jednak, że nawożenie azotem oddziaływało na zawartość cukrów i związków fenolowych (którym przypisywane są m.in. właściwości antyoksydacyjne) w marchwi.
Zawartość cukrów w korzeniach marchwi nawożonej przedsiewnie i pogłównie siarczanem amonu (w dawce 70 + 70 kg N/ha) była mniejsza niż w marchwi nawożonej tym samym nawozem, ale tylko przedsiewnie (w dawce 70 kg N/ha). Wyniki te (zawartość cukrów w marchwi) były jednak zdeterminowane przez przebieg pogody w 2003 roku. Odnotowano wtedy stosunkowo duże, bo o mniej więcej 60%, zmniejszenie zawartości cukrów w marchwi nawożonej przedsiewnie i pogłównie siarczanem amonu (w dawce 70 + 70 kg N/ha) i dodatkowo dokarmianej dolistnie, w porównaniu z marchwią nawożoną w ten sam sposób, ale niedokarmianą dolistnie. W tym samym roku odnotowano również obniżenie (o ok. 30%) zawartości cukrów po dokarmianiu dolistnym marchwi nawożonej przedsiewnie i pogłównie saletrą wapniową (w dawce 70 + 70 kg N/ha). Powyższe zależności tłumaczy się tym, że w roku 2003 mniej było opadów w okresie uprawy marchwi, a w sierpniu wystąpiła silna susza, co nie zdarzyło się w dwóch pozostałych latach prowadzenia doświadczeń (2004, 2005).
Wpływ zróżnicowanego nawożenia azotem na wielkość
i wartość biologiczną plonu marchwi
(średnie z lat 2003–2005 dla roślin dokarmianych i niedokarmianych dolistnie)
Racjonalne nawożenie azotem
Pomimo często wykazywanego w badaniach wpływu żywienia roślin różnymi formami azotu na zawartość azotanów w plonie, w analizowanych doświadczeniach nawożenie marchwi formą N-NH4 (siarczan amonu) oraz N-NO3 (saletra wapniowa) nie spowodowało znaczących zmian w zawartości tych związków w marchwi. Potwierdza to zasadę, że gdy przestrzega się w praktyce produkcyjnej racjonalnego nawożenia azotem, nawet przy wykorzystaniu saletry wapniowej, można uzyskać korzenie marchwi o niskiej zawartości azotanów. Należy jednak przestrzegać zasady bilansowania azotu wprowadzonego doglebowo i nie wprowadzać nadmiernych jego dawek (powyżej 140–160 kg N/ha). Przy przekroczeniu tych dawek istnieje ryzyko znacznego podwyższenia zawartości azotanów w plonie, zwłaszcza przy równoczesnym dokarmianiu dolistnym (czyt. HO 5/2006).
Można uniknąć akumulacji metali ciężkich
Omawiane badania wykazały, że nawozy azotowe, mimo swych odmiennych właściwości fizjologicznych, nie wpłynęły na zawartość kadmu (Cd) w marchwi. Wytłumaczyć można to faktem, że marchew była uprawiana na glebach mających dobre właściwości buforowe, co uniemożliwiało nagłą zmianę odczynu po zastosowaniu nawozów azotowych, a o dostępności dla roślin metali ciężkich (fitodostępnych form tych pierwiastków) w znacznym stopniu decyduje odczyn gleby. Brak wpływu nawożenia azotowego na zawartość kadmu w marchwi mogła spowodować stosunkowo wysoka zawartość w glebie wapnia (średnio 5441 mg Ca/dm3)i substancji organicznej (średnio 2,29%) oraz wysoki stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego gleby pierwiastkami zasadowymi (94%). We wcześniejszych badaniach przeprowadzonych przez pracowników AR w Krakowie stwierdzono, że najniższe zawartości Cd w marchwi uzyskuje się w uprawie na glebach o odczynie zasadowym (pH(KCl) ponad 7,0), z kompleksem sorpcyjnym wysyconym pierwiastkami zasadowymi (ponad 98%) oraz o zawartości Ca ponad 2920 mg/dm3. Zatem na glebach o takich właściwościach użycie zredukowanych form azotu nawozowego nie powoduje zwiększonej akumulacji kadmu w marchwi.
Podwyższona zawartość kadmu
Interesujące jest to, że dokarmianie dolistne spowodowało zwiększenie zawartości kadmu w marchwi (czyt. też HO 5/2006), zwłaszcza roślin nawożonych doglebowo siarczanem amonu. Takie zależności ujawniły się jednak przede wszystkim w badaniach w 2005 r., kiedy od maja do sierpnia wystąpiły obfite opady powodujące lokalne podtopienia w rejonie doświadczenia — co mogło mieć wpływ na uzyskane wyniki.
W dwóch pozostałych latach badań, gdy ilość opadów była niższa i równomiernie rozłożona (przy czym w sierpniu 2003 r. odnotowano suszę), nie zaobserwowano istotnego zwiększenia akumulacji kadmu pod wpływem dokarmiania dolistnego. Stwierdzono natomiast tendencję do obniżenia zawartości kadmu w marchwi dokarmianej dolistnie, gdy przedsiewnie nawożono ją saletrą wapniową w dawce 70 kg N/ha (w latach 2003–2004).
* Praca naukowa finansowana ze środków budżetowych na naukę w latach 2005–2006 jako projekt badawczy nr 2PO6R 022 28 (promotorski)
Ogólne zalecenia
dotyczące nawożenia azotem późnych odmian marchwi:
u
u
Nie wprowadzać wyższych dawek azotu niż 140–160 kg/ha (niższa dawka zalecana jest na glebach lekkich, wyższa — na średnich i ciężkich), ponieważ może to doprowadzić do podwyższenia akumulacji azotanów w plonie. Nie powinno się przekraczać dawki 170 kg N/ha/rok — według Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej.u
Połowę dawki nawozów azotowych trzeba podać przedsiewnie, zaś pozostałą część w nawożeniu pogłównym, wykonanym przed zwarciem się liści w międzyrzędziach.u
Gleby lekkie, bez względu na ich odczyn, oraz gleby średnie i ciężkie o zbyt kwaśnym odczynie zaleca się nawozić fizjologicznie zasadowymi nawozami azotowymi.u
Gleby średnie i ciężkie o uregulowanym odczynie (lekko kwaśnym lub zbliżonym do obojętnego) można nawozić fizjologicznie kwaśnymi nawozami azotowymi.u
W przypadku wystąpienia suszy tuż po pogłównym nawożeniu azotem zaleca się ograniczyć liczbę wykonywanych zabiegów dokarmiania dolistnego, które mogłyby spowodować wzrost zawartości azotanów oraz obniżenie zawartości cukrów w marchwi.u
Zaleca się ograniczenie liczby zabiegów dokarmiania dolistnego w latach mokrych (zwłaszcza z częstymi, intensywnymi opadami deszczu powodującymi nadmierne uwilgotnienie gleby czy też podtapianie plantacji w okresie uprawy), ponieważ może to spowodować znaczne podwyższenie zawartości kadmu w marchwi, szczególnie przy równoczesnym doglebowym nawożeniu fizjologicznie kwaśnymi nawozami azotowymi.W latach o regularnym rozkładzie opadów w okresie wegetacji (również na plantacjach nawadnianych w okresie suszy) dobrze zbilansowane doglebowe nawożenie azotem i dokarmianie dolistne wpływają pozytywnie na wielkość i jakość plonu marchwi.u