Stanowisko

Niezależnie od typu tuneli, istotne znaczenie ma wybór odpowiedniego stanowiska, przestrzeganie właściwego następstwa roślin, doprowadzenie odczynu gleby (wartości pH) do wymagań uprawianych roślin i uzupełnienie składników pokarmowych w glebie czy w podłożu. Tunele powinny być ustawiane na stanowisku, na którym nie stwierdzono obecności pasożytniczych organizmów, a zwłaszcza sprawców chorób oraz szkodników odglebowych. Przy wyborze pola warto zwrócić uwagę, czy gleba nie jest skażona substancjami szkodliwymi dla człowieka (np. metalami ciężkimi) oraz dla roślin przewidzianych do uprawy (pozostałości herbicydów). Niektóre herbicydy stosowane w uprawie przedplonów na polu, na którym w roku następnym planuje się lokalizację tuneli, mogą zalegać bardzo długo w glebie i uszkadzać uprawy następcze (czyt. HO 8 i 9/2006).

Tunele najlepiej jest ustawiać na terenie o minimalnym zachwaszczeniu, chociażby z tego powodu, że — inaczej niż w uprawach polowych — możliwości zwalczania chwastów za pomocą herbicydów są pod osłonami bardzo ograniczone. Gdy przewiduje się użytkowanie tuneli w tym samym miejscu przez kilka lat, wskazane jest unikanie stawiania ich na polach silnie zachwaszczonych perzem i innymi chwastami wieloletnimi. Poziom zachwaszczenia tymi gatunkami należy starać się ograniczać do minimum jeszcze w roku poprzedzającym ustawienie tuneli, najlepiej w okresie letnio-jesiennym po zbiorze przedplonu, zalecanymi metodami agrotechnicznymi lub herbicydami, których substancją aktywną jest glifosat. Gdy przewiduje się uprawę wczesnej kapusty, kalafiora, rzodkiewki i innych warzyw kapustnych, warto w przedplonach zwracać uwagę na niszczenie chwastów z tej rodziny botanicznej, takich jak tasznik pospolity, gorczyca polna, tobołki polne. Gatunki te bowiem mogą pośredniczyć w przenoszeniu różnych chorób, a zwłaszcza zwiększać zagrożenie wystąpienia kiły kapusty.

Uprawianie w przedplonach roślin dobrze zacieniających glebę, a także wcześnie schodzących z pola, przyczynia się do zmniejszenia zachwaszczenia w tunelach. Dobrymi przedplonami są, między innymi, rośliny bobowate (fasola, groch, bobik, bób) uprawiane w plonie głównym lub różne mieszanki z udziałem wyki, peluszki przeznaczone na przyoranie, a także zboża ozime, zwłaszcza żyto. Resztki pożniwne i przyorywana słoma zawierają substancje chemiczne (tzw. allelopatiny), które hamują kiełkowanie i wzrost chwastów. Stąd, jeżeli jest taka możliwość, szczególnie w uprawach ekologicznych zboża ozime powinny być nieodłącznym składnikiem zmianowania i wskazana jest ich uprawa co 3 lub 4 lata. Jest to ważne nie tylko z powodu ograniczania zachwaszczenia, lecz też z innych względów fitosanitarnych, zwłaszcza dla ograniczenia liczebności nicieni. Najwięcej allelopatin zawiera żyto, ale na lepszych glebach, na których zwykle są ustawiane tunele, jest ono rzadko uprawiane, może jednak wchodzić w skład różnych mieszanek uprawianych jako zielony nawóz przeznaczony do przyorania. Po zbożach i innych roślinach wcześnie schodzących z pola jest dużo czasu na wykonanie podorywki i innych zabiegów ograniczających zachwaszczenie oraz na przyoranie obornika lub kompostów i orkę przedzimową.

Do roślin zapobiegających zachwaszczeniu, zawierających substancje, które wpływają ujemnie na wzrost chwastów, zaliczane są też gorczyca biała i gryka uprawiane jako poplon na przyoranie po wcześnie schodzących z pola uprawach. Rośliny te w krótkim czasie tworzą dużą masę poziomo ustawionych liści, które dobrze zacieniają glebę i nie dopuszczają do rozrastania się chwastów. Zaobserwowano, że na polach, na których uprawia się grykę, mniejsze jest zachwaszczenie perzem i wieloletnimi chwastami dwuliściennymi (ostrożniem polnym, mleczem polnym). Substancje hamujące kiełkowanie i wzrost chwastów wydzielane są do gleby po przyoraniu — podczas rozkładu zielonej masy resztek pozbiorczych gorczycy lub gryki. Dlatego im większą masę zdążą wyprodukować te rośliny przed planowanym terminem ich przyorania, tym skuteczniejsze będzie ich działanie odchwaszczające.
W związku z tym wskazane jest ich wysiewanie jako poplonu po roślinach wcześnie schodzących z pola, np. po szpinaku. (Szpinak tworzy bardzo dużą masę liści dobrze zacieniających glebę, a więc też ogranicza zachwaszczenie.) Nie może to być jednak plantacja, na której przed siewem zwalczano chwasty lenacylem (np. herbicydem Venzar 80 WP), bo wysiewane na niej poplonowo rośliny zginą. Ważny jest termin przyorania gorczycy białej — nie należy go nadmiernie opóźniać, bo po wytworzeniu łuszczyn i uformowaniu nasion może się ona stać kłopotliwym chwastem.

Sposób uprawy trzeba uzależnić od wykorzystywanych narzędzi, terminu ustawienia tuneli i gatunku roślin, które planuje się uprawiać. W celu ograniczenia rozwoju chwastów rozmnażających się przez nasiona wskazana jest po przedplonach wcześnie schodzących z pola płytka podorywka na głębokość 5–8 cm. Przy małej ilości resztek pozbiorczych można płytko spulchnić glebę, nawet tylko na głębokość 4–5 cm. Taka uprawa wystarcza do przerwania powierzchniowego parowania i przyspiesza wschody chwastów jednorocznych oraz zimujących, kiełkujących z nasion osypanych podczas zbioru. Podorywkę można nieco pogłębić w przypadku dużej ilości resztek pozbiorczych i wysokiego — powyżej 25–30 cm — ścierniska. Przy zwalczaniu chwastów rozłogowych, np. perzu, wykonuje się głębszą podorywkę (10–12 cm). Podorywka przemieszcza rozłogi do wierzchniej warstwy i po przeschnięciu roli można je wyciągnąć kultywatorem sprężynowym lub broną sprężynową wykonując ten zabieg na krzyż, najlepiej dwukrotnie. Następnie, po bronowaniu pola broną średnią w celu wytrząśnięcia z rozłogów grudek ziemi, perz zgrabia się zgrabiarką i wywozi z pola. Można też wykorzystać inne zalecane metody zwalczania tego chwastu. Niezależnie od wyboru narzędzi, uprawki najlepiej wykonywać natychmiast po zbiorze przedplonu, zanim z gleby wyparuje reszta wody. Także wyrównanie powierzchni roli zmniejsza straty wody, dlatego najlepiej natychmiast po podorywce pole zbronować lekką broną. Jeżeli skiby są zbrylone, to zamiast brony lepiej użyć wału kruszącego (np. cambridge-croskill, uzębiony, strunowy, kolczasty). Najlepiej jest zagregatować bronę lub wały doprawiające z narzędziem do podorywki. Wówczas powierzchnia roli będzie wyrównana i jednocześnie można zaoszczędzić na przejazdach po polu. Z wilgotnej wierzchniej warstwy gleby wschodzą siewki chwastów, które można niszczyć powtarzanymi w miarę potrzeby mechanicznymi uprawkami (brona średnia, kultywator, agregat uprawowy).

Pług podorywkowy nie jest najlepszym narzędziem do uprawek pożniwnych, zwłaszcza gdy wierzchnia warstwa roli jest przesuszona, ponieważ trudno nim pracować na małej głębokości. Oprócz tego, na styku skib jest układana dość gruba warstwa resztek przyorywanych roślin powodująca zapychanie pługa. Podorywkę pługiem można zastąpić talerzowaniem, użyciem płytko działającej glebogryzarki, spulchniacza obrotowego, a jeszcze lepiej, specjalnego agregatu podorywkowego. Może to być agregat składający się z kultywatora ścierniskowego, którego zęby podcinają ściernisko, mieszają glebę i przykrywają resztki pozbiorcze, talerzy wyrównujących powierzchnię oraz wału zagęszczającego powierzchnię roli, co stwarza dobre warunki do kiełkowania nasion chwastów. Uprawę agregatem wykonuje się zwykle nie głębiej niż na 10 cm. Może być do niego włączony siewnik, co umożliwia jednoczesny wysiew poplonów przeznaczonych na przyoranie. Na glebach lekkich, przy małej ilości resztek, czasem wystarcza użycie kultywatora o łapach półsprężystych. Gdy przedplonem są warzywa korzeniowe, cebula i inne rośliny zbierane kombajnem lub np. maszynami do zbioru warzyw korzeniowych, z podorywki można zrezygnować, bo maszyny te same dostatecznie wzruszają glebę, lecz konieczne może być kultywatorowanie i bronowanie. Dobrym narzędziem, którego użycie zastępuje podorywkę i niszczy chwasty kiełkujące po podorywce, jest brona mulczowa. Narzędzie to jednak, ze względu na zbyt małą głębokość roboczą (maksymalne zagłębienie po podorywce do 8 cm) i kształt zębów (odchylenie podczas pracy do tyłu), ma ograniczoną przydatność do wyciągania rozłogów perzu i korzeni chwastów wieloletnich.

Ważnym zabiegiem zmniejszającym zachwaszczenie i rozwój wielu szkodników oraz sprawców chorób jest orka przedzimowa. Niszczy ona część chwastów — te, które zdążą się pojawić na powierzchni pola po poprzednich zabiegach uprawowych. Wykonuje się ją na pełną głębokość warstwy ornej. Jeżeli przeprowadzi się ją dostatecznie wcześnie przed zimą (3–4 tygodni), to przed mrozami może wzejść wiele chwastów. Chwasty jare wymarzną zimą, a gatunki ozime i dwuletnie oraz częściowo wieloletnie zostaną zniszczone wiosną w zespole uprawek poprzedzających ustawianie tuneli. Głęboka uprawa jest zalecana zwłaszcza na terenach, na których wcześniej uprawiano przez wiele lat zboża, na stanowiskach po łąkach i pastwiskach, koniczynie, lucernie lub mieszankach tych roślin z trawami. Orkę przedzimową trzeba wykonać starannie, przy odpowiedniej wilgotności gleby. Skiba powinna zostać nisko wysztorcowana. Tak przygotowaną rolę jest łatwiej wiosną doprawić i wyrównać przed ustawieniem tuneli. Orką przykrywa się też nawozy zielone, komposty i obornik.

Celem zabiegów, które należy rozpocząć wiosną jak najwcześniej, jest umożliwienie ustawienia konstrukcji tuneli, nakrycie ich folią oraz zniszczenie chwastów pozostałych po zimie. Wiosenną uprawę roli rozpoczynamy, gdy podczas przejazdu nie zapadają się koła ciągnika i gleba ma odpowiednią wilgotność uprawową zapewniającą jej kruszenie i doprawienie (mniej więcej wtedy, gdy grzbiety skib po orce przedzimowej przejaśnieją — co wskazuje na ich przesychanie). Zabiegi można wykonać zestawem narzędzi wyrównująco-doprawiających składających się z włóki zawieszonej przed broną lub innymi dostępnymi narzędziami. Powierzchnię gleby przed ustawieniem tuneli oraz przed siewem lub sadzeniem należy wyrównać. Taki sposób przygotowania pola dotyczy głównie niskich tuneli foliowych i upraw prowadzonych bezpośrednio w gruncie. Możliwie jak najwcześniej, a w uprawie gatunków ciepłolubnych (np. papryki, ogórka) przynajmniej na 2 tygodnie przed planowanym terminem sadzenia, na konstrukcję tunelu należy nałożyć folię, aby gleba się ogrzała. Przyspieszy to wschody chwastów, które najlepiej jest zniszczyć mechanicznie przed sadzeniem.