Najważniejsze choroby i szkodniki kapusty oraz niektóre sposoby zapobiegania im omówił Walter de Milliano przedstawiciel firmy Nickerson Zwaan z Holandii. Jedną z najgroźniejszych chorób jest kiła kapusty (fot. 1) powodowana przez organizm Plasmodiophora brassicae, atakujący wszystkie gatunki warzyw kapustnych, a także chwasty z tej samej rodziny botanicznej. Zarodniki przetrwalnikowe kiły mogą zachować żywotność w glebie nawet przez mniej więcej 10 lat. Choroba ta nie jest przenoszona przez nasiona, jednak jej źródłem może być porażona rozsada — przygotowana w zainfekowanym podłożu. Optymalna temperatura kiełkowania zarodników i rozwoju tej choroby mieści się w zakresie 18–25°C.
Z metod zapobiegania kile kapusty wykładowca wymieniał m.in. wybieranie do uprawy warzyw kapustnych pól wolnych od tej choroby, dobrze zdrenowanych, a także wydłużanie przerwy w uprawie roślin z tej rodziny botanicznej na danym polu oraz uwzględnianie np. zbóż w zmianowaniu. Ważne jest także wapnowanie pól (producenci w Niemczech używają również cyjanamidu wapnia — amidowego nawozu wapniowego o działaniu odkażającym glebę), natomiast, zdaniem W. de Milliano, chemiczne metody zapobiegania kile kapusty nie zawsze są skuteczne.

Fot. 1. Jedną z najgroźniejszych chorób kapusty jest kiła

Podobnie, jego zdaniem, rzadko ochrona chemiczna sprawdza się w zwalczaniu czarnej zgnilizny kapusty (fot. 2) powodowanej przez bakterię Xanthomonas campestris. Pierwotnym źródłem tej choroby mogą być nasiona, dlatego ważne jest używanie zdrowego materiału siewnego, pochodzącego z wiarygodnych źródeł, to samo odnosi się również do rozsady. Istnieją także nieliczne odmiany odporne na tę chorobę — np. kapusta włoska Cornalyn F₁.

Fot. 2. Czarna zgnilizna kapusty

Fusarium oxysporum f. sp. conglutinans — grzyb powodujący fuzaryjne więdnięcie kapusty występuje głównie w centralnej i południowej części Europy, na północy choroba ta nie stwarza problemów w uprawach kapusty. Podstawową metodą zapobiegania jej wystąpieniu jest uprawa w zagrożonych rejonach odmian kapusty odpornych na tę chorobę (oznaczanych symbolem YR, czyli Fusarium Yellows Resistant), taką odporność mają niektóre późne kapusty z oferty firmy Nickerson-Zwaan (Lion F₁, Strukton F₁, Otorino F₁, Burton F₁, Royale F₁).

Jednymi z najbardziej uciążliwych szkodników kapusty są wciornastki (fot. 3), ich wystąpieniu można częściowo zapobiegać przez zachowywanie izolacji przestrzennej upraw kapusty i zbóż oraz plantacji cebuli — w praktyce jednak rzadko bywa to możliwe. Niektóre odmiany, np. Lion F₁, są częściowo odporne na wciornastki.

Fot. 3. Uszkodzenia kapusty spowodowane przez wciornastki

Goście z zagranicy mieli także okazję wysłuchania prezentacji Anny Długosz (fot. 4) z firmy BASF. Omówiła ona proponowane przez to przedsiębiorstwo metody ochrony warzyw kapustnych. Do zabezpieczania rozsady przed chorobami zgorzelowymi zalecała
Polyram 70 WG — do podlewania roślin po siewie lub pikowaniu, jest on także polecany do zwalczania mączniaka rzekomego, gdy rozsada ma 2 lub 3 liście. W Polsce od kilku już lat zaleca się ochronę kapusty w okresie przedzbiorczym m.in. przed szarą pleśnią i czernią krzyżowych — do zabiegów wykonywanych do 2 lub 3 dni przed zbiorem wykorzystać można, między innymi, Mythos 300 SC czy Rovral Flo 255 SC, które warto stosować przemiennie. Najnowszym w ofercie firmy fungicydem zwalczającym m.in. wspomniane wcześniej choroby występujące w czasie wegetacji jest Signum 33 WG. A. Długosz zalecała opryskiwanie tym preparatem do 3 razy w sezonie (optymalnie 2 razy) — przemiennie z innymi środkami, aby zapobiec uodpornieniu się patogenów na zawartą w preparacie strobilurynę.

Fot. 4. Praktyczne uwagi dotyczące ochrony warzyw kapustnych
przekazała Anna Długosz z firmy BASF

Propozycje firmy dotyczące zwalczania szkodników to np. Nomolt 150 SC (przeciwko śmietce kapuścianej, gąsienicom bielinków i piętnówki kapustnicy) oraz Bi 58 Nowy (również przeciwko śmietce kapuścianej — fot. 5).

Fot. 5. Larwy śmietki żerujące na korzeniu kapusty

Od kilku lat podstawowym herbicydem w ofercie firmy, zwalczającym chwasty jedno- i dwuliścienne jest Stomp 330 EC, którym opryskuje się pole bezpośrednio przed sadzeniem rozsady. Innym herbicydem skutecznie zwalczającym chwasty jedno- i dwuliścienne jest Butisan Star 416 SC. Focus Ultra 100 EC działa tylko przeciwko chwastom jednoliściennym — w ich zwalczaniu, co podkreślała prelegentka, skuteczność zabiegu jest większa, gdy używa się dysz drobnokroplistych do średniokroplistych oraz dużych dawek wody (150–200 l/ha).

O uprawie kapusty w Europie Zachodniej mówił Joachim Middendorf (Nickerson Zwaan, Niemcy). Sposób uprawy zależy od typu gleby — na ciężkiej przed zimą wskazana jest orka, dzięki której można uzyskać rozluźnienie struktury gleby pod wpływem późniejszego działania mrozów. Na lżejszych, piaszczystych glebach można, według niego, poczekać z orką do wiosny (trzeba jednak pamiętać, że orka w tym terminie sprzyja przesuszeniu gleby, zaleca się ją więc tylko tedy, gdy jest możliwość nawadniania plantacji). Nigdy nie powinno się wykonywać uprawek, gdy gleba jest zbyt wilgotna, ponieważ niszczy się wówczas jej strukturę. W Niemczech orientacyjne dawki składników pokarmowych pod uprawę kapusty, jak podał prelegent, wynoszą na hektar od 100 do 160 kg fosforu, od 190 do 320 kg potasu, od 200 do 400 kg azotu, od 50 do 100 kg magnezu oraz około 700 kg wapnia.

Na Zachodzie kapusta uprawiana jest przede wszystkim z rozsady przygotowywanej w kostkach torfowych (do najwcześniejszych nasadzeń) lub w wielodoniczkach (fot. 6) — uzyskuje się dzięki temu największe wyrównanie plonu, co jest bardzo ważne, gdyż około 70% nasadzeń stanowi tam kapusta na zaopatrzenie rynku warzyw świeżych. Tamtejsi producenci najczęściej zamawiają rozsadę w specjalistycznych firmach (fot. 7). Do sadzenia wykorzystują zwykle sadzarki z belgijskiej firmy Perdu, duńskiej Plantmaster lub włoskiej Ferrari. Joachim Middendorf zalecał mechaniczne niszczenie chwastów po posadzeniu rozsady — do czasu zwarcia się rzędów 2 lub 3 zabiegi.

Fot. 6. Rozsadę kapusty najczęściej przygotowuje się w wielodoniczkach

Fot. 7. Produkcja rozsady na skalę towarową w specjalistycznej firmie

Gatunek ten można uprawiać również z rozsady "rwanej", przygotowywanej na rozsadniku, co jest praktykowane jeszcze w wielu krajach. Na rozsadniku nasiona wysiewa się w ilości około 1–1,2 mln/ha, w rozstawie 30 cm na 1,5 cm. Według J. Middendorfa, należy przyjąć, że po selekcji rozsady do sadzenia przeznaczyć będzie można około 60% roślin z rozsadnika. Do ochrony przed chwastami można wykorzystać m.in. Butisan Star 416 SC w dawce 1 l/ha. Jego zdaniem, koszt takiego zabiegu jest znacznie niższy niż koszt pozyskiwania "rwanej" rozsady z silnie zachwaszczonego stanowiska. Rozsadnik, w razie potrzeby, do około połowy maja można osłaniać włókniną, co częściowo zabezpieczy również rośliny przed atakiem śmietki. Gotową rozsadę — w razie konieczności, gdy nie jest możliwe sadzenie w zaplanowanym terminie — można przetrzymywać do dwóch tygodni w temperaturze 2°C (czyt. też HO 8/006). Do sadzenia "rwanej" rozsady przydatne są sadzarki starszego typu — tarczowe.

Kapustę można także uprawiać z siewu bezpośrednio w pole — ta metoda wykorzystywana bywa przede wszystkim w produkcji kapusty przetwórczej na południu i wschodzie Niemiec oraz w krajach Europy Wschodniej i Centralnej. Nasiona wysiewa się w dobrze uprawioną i wyrównaną glebę, na głębokość 2 cm, w rozstawie 60 x 20 cm lub 75 x 20 cm albo 75 x
12,5 cm. W Niemczech wykorzystywane są najczęściej siewniki pneumatyczne firm Stanhay Webb, Accord czy Agricola Italiana. Przed wschodami wykonuje się zabieg herbicydem, który powinien być aplikowany na wilgotną glebę. Zwykle od siewu do okresu rozwinięcia się liścieni siewek upływa około 2 tygodni. Przerywkę wykonuje się, gdy rośliny mają 10 cm wysokości.

Termin i warunki zbioru są szczególnie ważne w przypadku późnej kapusty do przechowywania. Odmiany te zwykle zaczyna się wycinać pod koniec września — ważne, aby w czasie zbioru panowała możliwie niska temperatura, gdyż pozbiorcze schładzanie kapusty pochłania dużo energii (optymalnie, aby temperatura kapusty trafiającej do przechowalni nie przekraczała 7°C). Zbiór zazwyczaj prowadzi grupa 7 pracowników — kierowca, trzy osoby wycinające ręcznie główki kapusty i trzy układające je bezpośrednio w skrzyniopaletach. Zwraca się dużo uwagi na to, aby w czasie tych czynności nie następowało uszkadzanie główek ani nadmierne ocieranie z nich nalotu woskowego, dlatego nie używa się np. przenośników taśmowych. Główki układa się zwykle głąbem na dół, w standardowej skrzyniopalecie mieści się ich około 800 kg (fot. 8). Kombajny do zbioru wykorzystywane są tylko w przypadku kapusty przeznaczonej bezpośrednio do przetwórstwa.

Fot. 8. W skrzyniopalecie mieści się około 800 kg kapusty

W niemieckich chłodniach kapusta przetrzymywana jest w temperaturze 2°C, przy wilgotności względnej powietrza 85%. Najdłużej przechowuje się ją do czerwca. Po okresie przechowania główki są czyszczone z zewnętrznych zaschniętych liści — ręcznie lub za pomocą silnego strumienia powietrza.

W Niemczech przed umieszczeniem w przechowalni skrzyń z kapustą włoską zalewa się je zimną wodą — wówczas pomiędzy liśćmi główek ułożonych głąbami do dołu pozostaje duża ilość wody, która zabezpiecza je przed wyschnięciem i, dzięki temu, po przechowaniu zachowują one świeży wygląd.

Kapusta na zaopatrzenie rynku świeżych warzyw pakowana była zwykle po 6 lub 7 sztuk w skrzynki o pojemności, mniej więcej, 15 kg, ze względu na rosnące zapotrzebowanie na małe główki coraz częściej w takich skrzynkach umieszcza się po 10 główek.