Numer 12/1999
Tekstem tym rozpoczynamy cykl artykułów poświęconych zasadom organizowania i funkcjonowania grup producenckich w Unii Europejskiej. W kolejnych numerach postaramy się przybliżyć podstawy prawne tworzenia i działalności takich organizacji, a także grupy towarów, których produkcja może liczyć na wsparcie finansowe UE. Przedstawimy także dotychczasowe doświadczenia Regionalnego Ośrodka Usług Spółdzielczych w Krakowie związane z formowaniem grup producenckich w Małopolsce - red.
| Nadprodukcja owoców i warzyw w Unii Europejskiej rodzi coraz ostrzejszą konkurencję, której ogrodnikom trudno jest sprostać w pojedynkę. Jednym ze sposobów zorganizowania produkcji oraz zbytu tak, aby uwzględnić wymagania rynku, a równocześnie zapewnić dochód z prowadzonej działalności, mogą być grupy producenckie. Polska, jako kraj stowarzyszony z UE, zobowiązana jest w okresie przedakcesyjnym dostosować swój system prawny (również w zakresie rolnictwa) do tego, który obowiązuje w krajach piętnastki. Zasady zakładania, uznawania oraz wspierania grup producenckich w krajach Wspólnoty regulują między innymi rozporządzenia Rady Europejskiej. Główne cele opracowania przepisów regulacji rynku owoców i warzyw to: ograniczanie interwencji państwa (a tym samym obniżenie dofinansowywania gospodarstw), zapewnienie produkcji dla potrzeb rynku oraz koncentracja podaży produktów rolnych. Okazało się, że w krajach, w których stopień zorganizowania rolników jest wysoki (np. Holandia, gdzie 90% producentów owoców i warzyw należy do grup producenckich), ceny ich produktów są najwyższe. | ||
|
| ||
| Co to jest grupa producencka? | ||
| Działalność grup producenckich w poszczególnych państwach członkowskich UE regulowana jest przez system prawny danego kraju, z uwzględnieniem rozporządzeń Rady Europejskiej. W myśl tych przepisów, grupa producencka to organizacja mająca osobowość prawną, utworzona z inicjatywy producentów rolnych na zasadzie dobrowolności i przez nich kontrolowana, mająca na celu zwiększenie efektywności ekonomicznej gospodarstw członków oraz poprawę produkcji i sprzedaży. W praktyce oznacza to, że producenci, jeszcze przed wystąpieniem z wnioskiem o uznanie grupy, muszą ustalić wspólne prowadzenie działalności gospodarczej i jej przedmiot, wybrać formę podmiotu gospodarczego (spółdzielnia, spółka, związek, zrzeszenie), opracować statut, a następnie dokonać rejestracji w sądzie rejestrowym celem uzyskania osobowości prawnej. | ||
|
| ||
| Statut | ||
| W statucie każdej organizacji muszą się znaleźć obowiązki członków dotyczące: - przestrzegania statutu i członkostwa tylko w jednej grupie producenckiej w ramach jednej kategorii; - sprzedaży całej swej produkcji poprzez grupę, która zobowiązana jest zapewnić umieszczenie produktów członków na rynku (mogą obowiązywać wyjątki, przewidziane i zapisane w statucie — na przykład grupa może upoważnić producenta do samodzielnej sprzedaży części produkcji, nie większej jednak niż 25% w przypadku kategorii "owoce i warzywa", zaś do 20% w pozostałych); - przestrzegania uchwalonych przez grupę zasad sprawozdawczości produkcyjnej członków, technologii produkcji, marketingu oraz ochrony środowiska; - systematycznego informowania grupy o ilości produktów przeznaczonych na rynek, wielkości powierzchni upraw i zbiorów, wydajności, samodzielnej sprzedaży oraz działaniach mających na celu ochronę środowiska; - sprzedaży samodzielnej lub przez inną organizację producentów (ale wybraną przez własną grupę) tych produktów, którymi własna grupa się nie zajmuje; - dokonywania wpłat na tworzenie i uzupełnianie funduszu operacyjnego grupy; - dokonywania wpłat przeznaczonych na finansowanie działalności grupy. Ponadto statut powinien zawierać zapisy dotyczące: - zasad umożliwiających demokratyczne podejmowanie decyzji; - kar za niewywiązywanie się z obowiązków (zwłaszcza za zaleganie ze składkami) i naruszanie innych zasad grupy; - zasad przyjmowania nowych członków, minimalnego okresu członkostwa, księgowania i budżetu na prowadzenie działalności grupy; - procedury określania, uchwalania i wprowadzenia zmian do sprawozdawczości produkcyjnej członków, samej produkcji, marketingu oraz ochrony środowiska. | ||
|
| ||
| Kryteria uznania | ||
Po uzyskaniu osobowości prawnej grupa może wystąpić do właściwego organu danego kraju (zazwyczaj Ministerstwa Rolnictwa) z wnioskiem o wydanie certyfikatu uznania — dokumentu potwierdzającego spełnienie wymaganych obowiązków i otrzymanie statusu uznanej grupy producenckiej. Aby zdobyć ten dokument i równocześnie dostęp do różnych form pomocy, grupa musi spełniać warunki zapisane w ustawach i rozporządzeniach dotyczących tworzenia oraz działalności grup producenckich w UE. Należy, między innymi, udowodnić, że grupa osiąga ustaloną minimalną wartość obrotów (nie może dominować żaden pojedynczy producent), ma obowiązującą minimalną liczbę członków (tabela), kompetencje do prowadzenia działalności handlowej i finansowej oraz, że celem działania jest wspólna sprzedaż, grupowanie dostaw w zależności od popytu, wzmocnienie pozycji producentów i przystosowanie produkcji do wymagań jakościowych i ilościowych rynku. Ponadto grupa musi wykazać, że działa skutecznie, zapewniając stabilizację cen sprzedawanych produktów, obniżenie kosztów produkcji i poprawę dochodów rolników, a także, że może prowadzić działalność w sposób prawidłowy (tzn. posiada już pewne wyposażenie w środki trwałe, np. magazyny, maszyny, środki transportu). Grupa jest zobowiązana zarządzać swoją działalnością w sposób poprawny pod względem handlowym i budżetowym, zapewniać techniczne środki przechowywania, pakowania i marketingu oraz pomagać członkom w rozwijaniu produkcji metodami przyjaznymi dla środowiska (zwłaszcza pod kątem ochrony zasobów wodnych, gleby, krajobrazu i różnorodności biologicznej). Ważne jest, aby grupa producencka mogła interweniować na rynku, sama decydując, kiedy, ile i jakich produktów wprowadzić do sprzedaży, aby uniknąć kosztownych operacji wycofywania towaru z rynku.
| ||
|
| ||
| Zasady wnioskowania o uznanie | ||
| Grupa producencka może wystąpić o uznanie w ramach jednej z siedmiu podanych niżej kategorii, których liczbę i rodzaj regulują rozporządzenia Rady Europejskiej: - owoce i warzywa, - owoce, - warzywa, - produkty przeznaczone do przetwórstwa, - owoce cytrusowe, - orzechy, - pieczarki. Minimalna liczba członków i wartość produkcji może się różnić w poszczególnych krajach UE (tabela). Producenci nie mogą należeć jednocześnie do dwóch grup tej samej kategorii, natomiast mogą być członkami więcej niż jednej, ale w różnych kategoriach (np. producent może być członkiem jednej grupy, która zajmuje się owocami i jednocześnie drugiej, mieszczącej się w kategorii warzywa czy produkty dla przetwórstwa). Ponieważ nie wszystkie grupy producenckie mogą od razu sprostać postawionym wymaganiom, stworzono możliwość skorzystania z przywileju okresu przejściowego, w którym za określone zobowiązania można uzyskać wsparcie finansowe. Procedury uznawania i rejestracji grup producentów rolnych przewidują dwie drogi postępowania. W opcji pełnego uznania grupa w momencie składania wniosku musi spełniać wszystkie wymagane kryteria oraz osiągać obowiązujące minimalne wskaźniki wielkości obrotów i liczby członków. W opcji wstępnego uznania grupa przedkłada etapowy plan ubiegania się o uznanie, tak zwany program operacyjny, na którego podstawie władze mogą udzielić wsparcia finansowego w okresie przejściowym. Czas na osiągnięcie wymaganych kryteriów nie może być krótszy niż trzy lata i dłuższy niż pięć lat. | ||
|
| ||
| Korzyści | ||
| Oficjalnie uznana organizacja producencka, po przedłożeniu programu działania, zyskuje dostęp do programu interwencji i wsparcia finansowego (udzielanego przez cztery lata na formowanie organizacji, ułatwienie działalności administracyjnej oraz w ramach zachęty do tworzenia grup). Pomoc finansowa może być bezpośrednia (bezzwrotne dofinansowanie z budżetu UE) lub poprzez instytucje kredytujące, w formie pożyczek na pokrycie części kosztów inwestycji wymaganych dla uzyskania oficjalnego statusu. Możliwe jest też dofinansowanie części kosztów wycofania towarów z rynku w okresie nadmiernej podaży, czyli interwencyjnego skupu produktów (maksymalnie do 4,5% obrotu jednej organizacji, pod warunkiem, że całkowita kwota pomocy finansowej jest mniejsza niż 2,5% ogólnego obrotu wszystkich grup producenckich w UE). Ponadto w państwach Wspólnoty, w których poziom zorganizowania jest wyjątkowo niski, ich rządy mogą zostać upoważnione do udzielania krajowej pomocy finansowej (równej połowie sumy składek członków grupy), uzupełniającej fundusz operacyjny grup producenckich (kraje, których rolnictwo znajduje się w szczególnie niekorzystnej sytuacji, mogą liczyć na zwrot tych środków z kasy UE). W państwach piętnastki, w których mniej niż 15% owoców i warzyw jest wprowadzane do obrotu przez grupy producenckie, a towary te stanowią co najmniej 15% ogólnej produkcji rolnej tych państw, pomoc finansowa (na wniosek państwa członkowskiego) może być pokryta przez Wspólnotę. Do działań i wydatków niekwalifikujących się do pomocy finansowej dla grup producenckich w UE należą koszty: - zakupu nasion i materiału rozmnożeniowego (z wyjątkiem roślin wieloletnich, jak byliny, krzewy i drzewa)*; - zakupu środków ochrony roślin, nawozów i innych środków produkcji*; - pakowania, przechowywania, skupu lub transportu*; - operacyjne, jak paliwo, energia elektryczna, konserwacja; - zarządzania i pracownicze (z wyjątkiem kosztów pracy wysoko kwalifikowanego personelu, jeżeli jego działania służą poprawie jakości produkcji, marketingu lub ochronie środowiska); l sporządzenia programu operacyjnego, sprawozdań i raportów oraz prowadzenia księgowości; - dodatków do dochodów lub cen; - ubezpieczenia indywidualnego i zbiorowego; - spłaty kredytów zaciągniętych przed rozpoczęciem programu operacyjnego; - zakupu niezabudowanej ziemi, chyba że jest ona przeznaczona do realizacji inwestycji objętej programem; - kursów szkoleniowych, z wyjątkiem diet, transportu i zakwaterowania; - opłat związanych z działaniami poza granicami Wspólnoty; - działań, które mogą doprowadzić do powstania niezdrowej konkurencji; - zakupu sprzętu używanego (chyba że grupa dotychczas nie otrzymała żadnej pomocy finansowej); - środków transportu dla marketingu i dystrybucji (z wyjątkiem chłodni z kontrolowaną atmosferą), wynajmu sprzętu, leasingu, promocji znaków towarowych; - podatków i innych obowiązujących opłat. Autorka jest dyrektorem Regionalnego Ośrodka Spółdzielczości Wiejskiej w Krakowie Fundacji Spółdzielczości Wiejskiej | ||
