Szkodniki glebowe

Bardzo ważne jest, by plantacje truskawek zakładać na polu wolnym od pędraków (fot. 1) i drutowców. Niszczą one bowiem młode rośliny, głównie w pierwszym roku po założeniu uprawy i często powodują ponad 50% straty. Dlatego przed założeniem nasadzenia należy sprawdzić, czy w glebie nie ma tych szkodników. Od końca kwietnia do sierpnia włącznie można je znaleźć na głębokości kilku lub kilkunastu centymetrów, później schodzą do głębszych warstw gleby na zimowanie. Warto też zwrócić uwagę, czy na uprawie poprzedzającej nie było uszkodzeń. Drutowce chętnie żerują również na korzeniach perzu.

Fot. 1. Pędraki należy zniszczyć przed założeniem plantacji

Należy zrezygnować z zakładania plantacji na polu, na którym zauważy się drutowce czy pędraki, lub zniszczyć te szkodniki, zanim posadzi się rośliny.

Zwalczanie. Pędraki można niszczyć zarówno mechanicznie (np. przez uprawki ostrymi narzędziami), jak i uprawiając grykę, która ma niekorzystny wpływ na ich rozwój. Obydwie grupy szkodników można też zwalczać chemicznie — wykorzystując płynny preparat, np. Dursban 480 EC lub Pyrinex 480 EC, w dawce 5 l/ha na 1000 l wody. Opryskuje się nim całe pole i bezpośrednio po zabiegu przyoruje lub miesza go z glebą, by wprowadzić substancję aktywną preparatu pod jej powierzchnię, gdzie żyją larwy szkodników. Można też stosować granulowany preparat Diazinon 10 GR w dawce 120 kg/ha, który rozsiewa się na całej powierzchni pola i również miesza z glebą. Zabieg należy przeprowadzić od końca kwietnia najpóźniej do końca sierpnia, kiedy szkodniki są aktywne. Bardziej skuteczny jest wtedy, gdy wykona się go na wilgotnej i ciepłej glebie. Nie ma możliwości wiosennego zwalczania pędraków i drutowców na plantacjach już istniejących, a po zbiorze może być za późno, gdyż do tego czasu znaczna część roślin zostanie zniszczona. Wraz z pędrakami i drutowcami niszczy się larwy opuchlaków.

Do zakładania plantacji truskawek należy używać tylko zdrowych sadzonek, wolnych od szkodników, głównie od roztocza truskawkowca (Phytonemus pallidus). Jest to obecnie jeden z najgroźniejszych szkodników. Roztocz jest maleńki (0,15–0,2 mm), błyszczący, słomkowożółty. Zimują samice w pochwach liściowych u podstawy roślin. W kwietniu, przed kwitnieniem truskawki, rozpoczynają żerowanie i składanie jaj. W sezonie wegetacji rozwija się 4 lub 5 pokoleń szkodnika. Zarówno osobniki dorosłe, jak i larwy żerują na najmłodszych, zwiniętych jeszcze listkach, wysysając soki i ogładzając rośliny. Uszkodzone truskawki słabo rosną, są skarłowaciałe i źle owocują. Owoce są drobne, kwaśne, nie mają wartości konsumpcyjnej ani handlowej, a straty w plonie mogą być bardzo duże, proporcjonalne do liczebności szkodnika na roślinach. Roztocz żerując na najmłodszych organach rośliny trafia na tworzące się rozłogi, a następnie wraz z sadzonkami na nowe plantacje.

Zwalczanie. Najlepszą metodą uniknięcia uszkodzeń jest sadzenie zdrowych roślin i utrzymywanie plantacji nie dłużej niż 2 lub 3 lata. Jeśli jest konieczne zwalczanie w trakcie uprawy, to w Integrowanej Produkcji (IP) można zastosować tylko 1 raz po zbiorze owoców preparat Thionex 350 EC (2–2,5 l/ha) — prawdopodobnie jeszcze tylko w 2007 roku — później preparatu tego nie będzie na rynku. W konwencjonalnej produkcji przed kwitnieniem zaleca się zastosować Sanmite 20 WP (2,25 kg/ha), a po zbiorze owoców można użyć środka Sanmite 20 WP lub Omite 570 EW (2,0 l/ha).
Żaden akarycyd nie niszczy jaj tego roztocza, dlatego zaleca się wykonać 2 zabiegi w odstępie około 7 dni. Konieczne jest dokładne opryskiwanie najmłodszych liści.

Przed kwitnieniem truskawki pojawia się kwieciak malinowiec (Anthonomus rubi) — fot. 2. To niewielki (ok. 4 mm) czarny chrząszcz, z charakterystycznym długim ryjkiem. Chrząszcze po przezimowaniu żerują najpierw na liściach, wyjadając drobne dziurki. Później samice składają jaja do pąków kwiatowych i podcinają ich szypułkę. Pąki więdną, zwisają i opadają. Larwy cały rozwój przechodzą w pąkach. W ten sposób mogą zniszczyć od kilku do kilkudziesięciu (nawet do 80%) pąków, a więc znacznie zredukować plon.

Fot. 2. Kwieciak malinowiec

Zwalczanie jest konieczne na większości plantacji w każdym sezonie. Zabieg wykonuje się tuż przed kwitnieniem, czasami konieczne jest także zwalczanie kwieciaka malinowca po rozwinięciu się pierwszych kwiatów. Próg zagrożenia stanowią 2 chrząszcze strząśnięte z 200 kwiatostanów. W IP zaleca się Mospilan 20 SP (0,125 kg /ha). W tradycyjnej uprawie można użyć także środków Nurelle D 550 EC (1,5 l/ha), Owadofos 540 EC (2,25 l/ha) lub Sumithion Super 1000 EC (1,125 l/ha), Owadox 1000 EC (1,125 l/ha), Decis 2,5 EC (0,6–0,8 l/ha), Fastac 100 EC (0,15–0,18 l/ha). Konieczne jest przestrzeganie okresu prewencji dla pszczół.

Przed kwitnieniem truskawek na plantacji może pojawić się przędziorek chmielowiec (Tetranychus urticae) — fot. 3. Wiosną, przy temperaturze około 10–12°C wychodzą z kryjówek zimowych samice, które mają około 0,5 mm długości i są ceglastopomarańczowe. Żerują na dolnej stronie liści, wysysają soki i ogładzają rośliny. Objawy uszkodzenia widoczne są na górnej stronie liści jako żółte plamy, później liście żółkną i zasychają (fot. 4). Samice składają jaja w miejscu żerowania i tam żyją wylęgające się larwy. Letnie samice są żółtozielone. Masowe żerowanie przędziorków zauważa się dość często w czasie kwitnienia, kiedy wylęgają się larwy z jaj złożonych przez samice zimujące. W lecie, po zbiorze owoców, często następuje naturalny spadek liczebności szkodnika. W sezonie wegetacji (w zależności od temperatury) rozwija się 5 lub 6 pokoleń tego szkodnika. Obserwowano różnice we wrażliwości odmian truskawek na zasiedlenie przez przędziorka, ale w praktyce występuje on na wszystkich uprawianych w Polsce odmianach. W latach sprzyjających rozwojowi szkodnika należy go zwalczać na wszystkich odmianach.

Fot. 3. Przędziorek chmielowiec

Fot. 4. Objawy żerowania przędziorków

Zwalczanie wykonuje się po zauważeniu szkodnika, akarycydami specyficznymi. Wiosną, przed kwitnieniem truskawki, na plantacjach z IP do zwalczania jaj i larw można użyć np. środka Apollo Plus 060 OF (3,0 l/ha, tylko wczesną wiosną) lub Nissorun 050 EC (0,9 l/ha, temperatura w czasie zabiegu powinna wynosić minimum 15–18°C), który także sterylizuje samice. Próg zagrożenia w tym czasie stanowią 2 stadia ruchome przypadające na liść. Podczas kwitnienia liczebność przędziorków jest ograniczana w trakcie zwalczania szarej pleśni preparatem Euparen Multi 50 WG.
Po pełni kwitnienia, przy zagęszczeniu 3 i więcej przędziorków na liść, można użyć środka Nissorun 050 EC (0,9 l/ha). Po zbiorze (próg zagrożenia wynosi wtedy 5 przędziorków na liść), można zastosować Pennstyl 25 WP (1,2–1,5 kg/ha) lub Pennstyl 600 SC (0,5–0,6 l/ha). W uprawie konwencjonalnej przed kwitnieniem zaleca się te same środki, co w IP, oraz Sanmite 20 WP (1,1 kg/ha), Magus 20 SC (0,9 l/ha) lub Ortus 05 SC (0,8–1,2 l/ha).
Po pełni kwitnienia Ortus 05 SC (0,8–1,2 l/ha) lub Nissorun 050 EC (0,9 l/ha). Po zbiorze, oprócz wymienionych środków, można wykorzystać także Omite 570 EW (1,5–2,0 l/ha). Na plantacjach ze sterowaną produkcją zaleca się program ochrony taki, jak przed i w czasie kwitnienia. Chroniąc truskawki tuż przed i podczas kwitnienia należy zachować prewencję dla pszczół. Trzeba też pamiętać, że Omite 570 EW i Pennstyl 600 SC lepiej działają w temperaturze 20–23°C. Ponadto akarycydy, jako środki działające kontaktowo, powinno się nanieść na dolną stronę liści, gdzie głównie żerują i przebywają przędziorki.

Podczas kwitnienia i później w czasie wzrostu oraz dojrzewania owoców truskawki na niektórych plantacjach (czasami placowo) zauważa się osłabione, a nawet więdnące rośliny, które można łatwo wyrwać. Korzenie ich są bardzo zniszczone i podgryzione. Pod takimi roślinami lub na ich grubszych korzeniach można znaleźć niewielkie, 6–7-mm, kremowe, beznogie, rogalikowato zgięte larwy. Są to larwy opuchlaka rudonoga (Othiorhynchus ovatus) lub — gdy są większe (8–11 mm długości) — opuchlaka truskawkowca (O. sulcatus). Opuchlaki są chrząszczami z rodziny ryjkowcowatych. Opuchlak rudonóg jest czarny, pokryty szarożółtymi włoskami, ma długość około 5 mm, rude nogi oraz charakterystyczny gruby ryjek. Jego chrząszcze pojawiają się zwykle w czerwcu, ale ich wychodzenie z gleby jest rozciągnięte w czasie i trwa do lipca. Można je spotkać na plantacji do jesieni, jednak masowo żerują wkrótce po zbiorze owoców. Opuchlak truskawkowiec także jest czarny, ale większy, ma długość 7–10 mm, pojedyncze chrząszcze mogą przezimować i wówczas spotyka się je na roślinach już wiosną. Głównie jednak zimują larwy, a chrząszcze pojawiają się w końcu maja i w czerwcu.

Chrząszcze opuchlaków żerują głównie w dniach pochmurnych i nocą, wyjadając brzegi liści. W ciągu dnia kryją się pod roślinami lub pod grudkami gleby. Po okresie żerowania samice rozpoczynają składanie jaj. Są bardzo płodne — jedna może złożyć od 300 do 600 jaj, które umieszcza w pobliżu nasady roślin, pomiędzy grudkami gleby. Wylęgające się larwy żerują na korzeniach truskawek do jesieni, a później wiosną po przezimowaniu. Wyrośnięte przepoczwarczają się w miejscu bytowania. Poczwarki są jasnokremowe. Można je znaleźć w glebie w okresie dojrzewania owoców.

Zwalczanie opuchlaków najłatwiej wykonać po zbiorze owoców, w okresie żerowania chrząszczy na liściach i składania jaj. W IP należy opryskiwać rośliny i glebę pod nimi (dobrze sprawdza się belka "Fragaria") środkami Mospilan 20 (0,3 kg/ha), Owadofos 540 EC (2,25 l/ha) lub Sumithion Super 1000 EC (1,125 l/ha). Można też rozsiać Diazinon 10 GR, w dawce 80 kg/ha. Granulat rozsiewa się w rzędach na całej plantacji lub tylko w ogniskach występowania szkodnika i wokół nich. W uprawie tradycyjnej po zbiorze można opryskiwać rośliny i glebę preparatami: Nurelle D 550 EC (1,5 l/ha),Dursban 480 EC (2,5–3,0 l/ha), Pyrinex 480 EC (2,5–3,0 l/ha), Basudin 600 EW (0,9 l/ha). Występowanie opuchlaków ogranicza też wiosenne stosowanie granulatów przed kwitnieniem truskawki. Można wówczas rozsiać Diazinon 10 GR (80 kg/ha).

Sporadycznie na truskawkach pojawiają się mszyce, które żerują na najmłodszych liściach, powodując ich deformacje. Zwykle nie ma potrzeby zwalczania tych szkodników na plantacjach owocujących. Ich liczebność ogranicza się podczas zwalczania kwieciaka malinowca. Czasami należy zwalczać mszyce na plantacji matecznej. Dobre wyniki uzyskuje się stosując Pirimor 500 WG (0,75 kg/ha). Liczebność mszyc ogranicza się też podczas zwalczania innych szkodników, jeśli używa się środków o szerszym spektrum działania (np. Mospilan 20 SP) w okresie żerowania mszyc na roślinach.

Lokalnie wiosną obserwuje się uszkodzenia liści powodowane przez gąsienice zwójkówek liściowych (Tortricidae). Gąsienice żerując na liściach sprzędzają je w rulon i żerują wewnątrz zjadając tkankę liścia. Zaniepokojone spuszczają się po przędzy na ziemię. Gąsienice są zielonkawe lub brązowe, wyrośnięte osiągają długość do 15–22 mm.

Zwalczanie zwykle nie jest potrzebne, gdyż część gąsienic zostaje spasożytowana, a część jest niszczona podczas zwalczania np. kwieciaka malinowca.

Tuż przed kwitnieniem i w czasie kwitnienia truskawek na kwiatostanach można zauważyć zmieniki. Najczęściej i najliczniej występuje zmienik lucernowiec (Lygus rugulipennis) — fot. 5. Jest to pluskwiak żerujący powszechnie na wielu roślinach uprawnych i dziko rosnących, z których przelatuje na truskawki. Owad dorosły ma długość 5–6 mm, ciało lekko owalne, wydłużone, zielonkawe, szarawe lub brązowawe. Samice składają jaja wciskając je w tkankę rośliny. Wylęgłe larwy, wydłużone, bezskrzydłe, jasnozielone, podobne do owada dorosłego, żerują na pąkach kwiatowych, kwiatach i zawiązkach owoców, podobnie jak dorosłe pluskwiaki, wysysając soki roślinne. Silnie uszkodzone pąki i kwiaty zamierają, a ze słabiej uszkodzonych wyrastają drobne, spłaszczone owoce, ze zwartymi zielonymi orzeszkami (mylnie określanymi — nasionami) na wierzchołku lub z boku. Owoce te nie mają wartości handlowej ani konsumpcyjnej.

Fot. 5. Larwa zmienika lucernowca

Obecność szkodnika najłatwiej stwierdzić strząsając go z kwiatostanów na podstawioną płytkę. Kontrolę taką przeprowadza się przed i w czasie kwitnienia. Próg ekonomicznego zagrożenia stanowi 1 larwa na 25 kwiatostanów. Zmieniki największe szkody wyrządzają na plantacjach starszych, zachwaszczonych, a także w pobliżu łąk. Zdecydowanie najwięcej uszkodzonych owoców (nawet do 80%) bywa na plantacjach ze sterowaną produkcją owoców na zbiór późnoletni oraz na truskawkach powtarzających owocowanie, np. odmianie 'Selva'.

Zwalczanie jest konieczne coraz częściej, zwłaszcza na plantacjach kwitnących w lipcu, kiedy pojawia się drugie pokolenie szkodnika. Niestety, nie jest to łatwe. W IP nie ma żadnego środka zarejestrowanego do zwalczania zmieników. Wiosną ich liczebność jest ograniczana podczas zwalczania kwieciaka malinowca. W uprawie tradycyjnej w tym czasie można zastosować (jeśli temperatura otoczenia wynosi do 20°C) Decis 2,5 EC (0,6 l/ha) z zachowaniem prewencji dla pszczół. Na odmianie 'Selva' można zwalczać tego szkodnika tylko przed kwitnieniem, później nie ma takiej możliwości. Na roślinach znajdują się wtedy bowiem pąki kwiatowe, kwiaty i owoce, a więc zastosowanie środków owadobójczych byłoby niebezpieczne dla pszczół i innych owadów zapylających, a także z powodu skażenia owoców.