Fot. 1. Tunel wielonawowy przed założeniem plantacji

Fot. 2. Plantacja borówki wysokiej w tunelu w pierwszym roku po posadzeniu

Ekonomika produkcji

W Holandii w ostatnich latach powstały wielohektarowe plantacje borówki wysokiej w starych szklarniach. Podobnie postępuje się w krajach o klimacie śródziemnomorskim, takich jak Hiszpania, Portugalia czy Włochy, gdzie prowadzi się przyspieszoną uprawę wczesnych odmian borówki wysokiej i rózgowatej pod osłonami. Sprzyja temu szybkie ocieplenie wiosenne już w lutym. Również w naszym kraju powstają pierwsze plantacje borówki wysokiej pod osłonami.

Analizy ekonomiczne wykonane w Holandii wykazały, że opóźnienie dojrzewania owoców borówki jest nieopłacalne, ponieważ dobre wyniki daje przechowywanie jagód w chłodniach z kontrolowana atmosferą (KA). Natomiast zbiór jagód odmian wczesnych z przyspieszonego dojrzewania pod osłonami przynosi duże zyski. W ostatnich latach w tym samym czasie pojawiają się też owoce borówek z tradycyjnych plantacji położonych w strefie klimatu śródziemnomorskiego, a nawet z Afryki Południowej czy Argentyny. Należy więc znać porę dojrzewania jagód borówek w poszczególnych strefach klimatyczno-przyrodniczych Europy. Owoce te np. z południowej półkuli do Europy trafiają od grudnia do marca.

W Polsce ostatnio dużo mówi się o wielu problemach w uprawie przyspieszonej borówki wysokiej pod osłonami (fot. 3). Najprawdopodobniej są one związane z mikroklimatem. Plantator musi także rozważnie wybrać odmianę uprawną główną i zapylającą, ustalić rozstawę oraz pamiętać o wprowadzeniu owadów zapylających. Coraz częściej kupuje się roje trzmieli w specjalnych ulach. Rozstawa krzewów w 10-litrowych pojemnikach wynosi 0,5 m x 1,5 m, a w gruncie powinna wynosić 0,75–1,00 m x 1,60–2,00 m. W tym przypadku na 1 hektar przypada od 5000 do 8300 krzewów borówki. Zagęszczenie roślin wpływa na ich wzrost, kwitnienie i dojrzewanie owoców, a także na występowanie chorób grzybowych.

Fot. 3. Zamieranie roślin borówki wysokiej uprawianej w wysokim tunelu foliowym

Stworzenie odpowiedniego mikroklimatu w obiekcie zamkniętym bywa trudne i wiąże się ze znacznymi nakładami inwestycyjnymi.

Wysoka temperatura powietrza przed kwitnieniem przyspiesza wzrost i rozwój krzewów, ale już w czasie kwitnienia hamuje ich wzrost, powoduje słabsze dojrzewanie jagód, a niewyrośnięte owoce mogą się "ugotować". Dlatego niezbędny jest montaż sprawnie działających systemów wentylacyjnych (fot. 4), co w dobie urządzeń elektronicznych jest w pełni rozwiązywalne w tunelach wielonawowych. Małe, pojedyncze tunele wymagają jednak stałego nadzoru.

Fot. 4. W wielonawowych tunelach foliowych warto zamontować
automatyczne systemy wietrzące

Temperatura wpływa na większość procesów życiowych zachodzących w roślinie, optymalna dla borówki wynosi 8–20°C. W temperaturze 50°C krzewy mogą szybko zamierać. Temperatura liścia powyżej 30°C powoduje deficyt wodny w jego tkankach, chlorozę, obumieranie łyka i tkanki twórczej (kambium) oraz nierównomierne dojrzewanie i słabe wybarwienie owoców. W tej temperaturze wzrost rośliny zostaje całkowicie zatrzymany, a w temperaturze liścia 20°C wyraźnie spowolniony. Należy podkreślić, że w pełnym słońcu temperatura liścia jest o 15°C wyższa od temperatury otaczającego powietrza. Rośliny poddane temperaturze powyżej 30°C tracą więcej wody niż mogą pobrać. Ograniczony jest też proces fotosyntezy.

Nagłe ochłodzenie wiosenne poniżej 5°C powoduje nie tylko opóźnienie kwitnienia, ale także czasowe przebarwianie się liści na młodych przyrostach na czerwono lub pomarańczowożółto u odmiany 'Earliblue', które znika przy ociepleniu.

Innym ważnym czynnikiem jest dostępność światła słonecznego przy cieniowaniu tuneli. Borówka wysoka wymaga natężenia światła 11 000 luksów, aby zachodził proces fotosyntezy, obniżenie do 7000 luksów powoduje wyraźne zahamowanie tego procesu.

Ważną kwestią jest też nawadnianie krzewów borówki wysokiej uprawianej pod osłonami. Rośliny te są uznawane za stosunkowo odporne na suszę, wymagają jednak stałej ilości wody do wzrostu i rozwoju, od pękania pąków wiosną do opadania liści jesienią. Szczególnie niebezpieczny jest niedobór wody w uprawie pod osłonami. Najczęściej stosuje się nawadnianie kroplowe. Według badaczy holenderskich, może ono jednak powodować zasolenie gleby, gdy prowadzi się fertygację. Dlatego w okresie wegetacji polecają oni kilkakrotne przemywanie gleby czystą wodą. Ponadto uważają, że lepsze wyniki dają zraszacze podkoronowe, które w okresie kwitnienia krzewów wpływają korzystnie na mikroklimat, zwiększając wilgotność względną powietrza. Wysoka wilgotność powietrza jest szczególnie pożądana w czasie kwitnienia i zapylania kwiatów, ale zbyt duża sprzyja rozwojowi szarej pleśni — chorobie kwiatów, owoców i młodych pędów powodowanej przez grzyb Botrytis sp.

Ostatnio coraz częściej na plantacjach borówek montuje się dwa węże z kroplownikami, rozmieszczone po obu stronach rzędu krzewów (fot. 5). Jest to bardzo ważne dla wzrostu i owocowania borówki. W badaniach amerykańskich udowodniono, że nawadnianie i nawożenie mineralne z jednej strony krzewu powodowało wzrost i owocowanie tylko tej części rośliny.

Fot. 5. Przewody nawodnieniowe dobrze jest montować z dwóch stron rzędu

Podstawowym warunkiem prawidłowego wzrostu i pełnego owocowania krzewów borówki wysokiej jest przygotowanie odpowiedniej gleby lub substratu. Ważne, aby odczyn pH w KCl wynosił 3,8–4,5 lub pH w H₂O — 4,0–5,0.

Wybór, czy zakładać plantacje w gruncie tunelu, czy np. w 10-litrowych pojemnikach, należy do plantatora. Trzeba jednak pamiętać, że krzewy osadzone do gruntu są łatwiejsze w prowadzeniu i zimowaniu, w porównaniu z metodą pojemnikową. Korzenie w donicy narażone są bowiem na przemarznięcie przy spadku temperatury podłoża poniżej –12°C.

Najczęstszym zagrożeniem jest mszyca brzoskwiniowa. Pod osłonami w obiektach, w których wcześniej uprawiano warzywa lub rośliny ozdobne, mogą pojawić się przędziorki, mączlik szklarniowy czy pryszczarki (fot. 6). Można też znaleźć inne szkodniki, które występują na plantacjach borówkowych w naszym kraju.

Fot. 6. Młody pęd uszkodzony przez pryszczarki

Chemiczna ochrona przed chorobami i szkodnikami jest prawie niemożliwa z powodu braku rejestracji preparatów chemicznych dla borówki.

Jeśli plantator uprawiający borówkę wysoką pod osłonami spełni warunki dotyczące mikroklimatu i innych czynników wspomnianych w tym artykule, może spodziewać się dobrego plonowania i dużych zysków (fot. 7).

Fot. 7. Krzewy borówki wysokiej w drugim roku uprawy w tunelu foliowym