• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 03/2000

UPRAWA BOBU

W Europie największymi producentami bobu na zielone nasiona są Hiszpania i Włochy (roczna produkcja powyżej 100 tysięcy ton), a także Wielka Brytania, Francja i Niemcy. W Polsce warzywo to uprawiane jest na niewielką skalę. Większe plantacje zlokalizowane są na żyznych glebach nad Zalewem Wiślanym, na Lubelszczyźnie oraz na południu Polski. Najczęściej wykorzystuje się jego niedojrzałe, zielone nasiona - do bezpośredniej konsumpcji oraz jako surowiec do mrożenia i konserwowania. Zawierają one białko, węglowodany (w tym błonnik), sole mineralne oraz kompleks witamin. Wartość kaloryczna 100 gramów nasion świeżych wynosi tylko 88 kilokalorii.
Bób jest rośliną cenioną jako przedplon, gdyż pozostawia stanowisko o dobrej strukturze, wzbogacone w substancję organiczną i azot, wolne od chwastów oraz o dużej aktywności drobnoustrojów glebowych. Przy użytkowaniu tego warzywa na zielone nasiona na polu pozostaje około 80% masy roślinnej w postaci łodyg, liści i okryw strąków — do 30 ton biomasy z jednego hektara, o wysokiej wartości paszowej i nawozowej.

Wymagania klimatyczne i glebowe
Bób należy do roślin wymagających wczesnego siewu, który zależności od rejonów klimatycznych przypada od końca marca do drugiej dekady kwietnia. Rośliny wschodzą w temperaturze od 3°C do 17°C, a siewki wytrzymują jej spadek do –4°C. Opóźnienie siewu do połowy maja wpływa na obniżenie plonu nasion o około 50% w porównaniu z osiąganym z terminu wczesnego.
Gatunek ten potrzebuje dużo wody, szczególnie po siewie, a także w okresie zawiązywania strąków oraz ich dorastania i wypełniania nasion. Najodpowiedniejsze do uprawy tego warzywa są gleby cięższe — mady, czarne ziemie, a nawet gleby torfowe. Dobrze rośnie również na lżejszych, ale tylko w rejonach o dużej ilości opadów lub przy nawadnianiu. Odczyn gleby powinien być lekko kwaśny lub zbliżony do obojętnego.

Uprawa gleby i nawożenie
Może być uprawiany po różnych roślinach warzywnych i rolniczych. Na glebach cięższych i żyznych sieje się go w drugim lub trzecim roku po oborniku, natomiast na lekkich — po dobrym kompoście lub oborniku rozrzuconym jesienią (około 30 t/ha). W uprawie konieczna jest głęboka orka przedzimowa. Wiosną, możliwie jak najwcześniej, należy wykonać włókowanie, następnie, po wysianiu nawozów azotowych, kultywatorowanie i bronowanie. Gleba powinna być dobrze przygotowana i pulchna, aby umożliwić umieszczenie nasion na jednakowej głębokości i dobre ich przykrycie, co gwarantuje równomierne wschody.
Zapotrzebowanie roślin na azot jest niewielkie, wystarczy około 34–46 kilogramów azotu na hektar (czyli 100 kg/ha saletry amonowej lub mocznika granulowanego). Należy go podać w całości przed siewem nasion, natomiast fosfor i potas — jesienią (można rozsiać 150–200 kg superfosfatu potrójnego granulowanego oraz 200–300 kg siarczanu potasu lub soli potasowej 60%).
Bób dodatnio reaguje na nawożenie magnezem — można na przykład podać potas w postaci Kameksu (300 kg/ha), dzięki czemu wnosi się dodatkowo magnez w ilości 6 kg MgO/100 kg nawozu.

Wybór odmiany
Aktualnie w doborze jest dziewięć odmian bobu różniących się wielkością strąków, sposobem ich osadzenia (fot. 1, 2) oraz rozmiarami i barwą nasion.

FOT. 1. STRĄKI ODMIANY 'WINDSOR BIAŁY' W FAZIE DOJRZAŁOŚCI TECHNOLOGICZNEJ - DO ZBIORU NA ZILONE NASIONA




FOT. 2. ODMIANA BOBU 'NEPTUN' - PLANTACJA KILKA DNI PRZED ZBIOREM


Do wielkonasiennych (masa 1000 świeżych nasion — 2600–3900 gramów) należą: 'Windsor Biały', 'Hangdown Biały', 'Bartom', 'Neptun' i 'Topbob'. 'Gobik', 'Goral', 'Lider' i 'Samson' mają małe nasiona — 1000 sztuk waży około 1500 gramów. Nasiona 'Samsona' i 'Lidera' charakteryzują się intensywnie zieloną barwą, którą zachowują po zamrożeniu i gotowaniu. Konsumenci wolą odmiany bobu o dużych i bardzo dużych nasionach, zwłaszcza przy uprawie do bezpośredniego spożycia na najwcześniejszy zbiór — na początku lipca. Warto zwrócić także uwagę na te o małych, intensywnie zielonych, bardzo smacznych nasionach, które ładnie komponują się w zestawie z innymi warzywami oraz z ryżem.

Siew
Materiał siewny powinien być zaprawiony, co zabezpiecza przed chorobotwórczymi mikroorganizmami glebowymi oraz przenoszonymi przez nasiona. Najlepiej zakupić nasiona już zaprawione. Norma siewu bobu waha się od 100 do 300 kg/ha i zależy od masy 1000 nasion, rozstawy roślin i cech odmianowych. W uprawie na małych powierzchniach, z których plon przeznacza się do bezpośredniego spożycia, korzystny jest wysiew w rzędy co 50–60 cm, a w rzędzie co 10–15 centymetrów. Ponieważ rośliny są kruche, łatwo się łamią, można dla ułatwienia zbioru ręcznego pozostawić co 2 rzędy przejście szerokości do 90 centymetrów. Na większych plantacjach bardzo ważne jest optymalne zagęszczenie roślin (20–40 szt./m2, w zależności od cech odmianowych). Głębokość siewu nie powinna być mniejsza niż 5 cm — przy płytkim nasiona mogą być wyjadane przez ptaki lub wymywane po ulewnych opadach.

Pielęgnacja plantacji
Podstawowym zabiegiem pielęgnacyjnym jest walka z chwastami. Bób z siewu wczesnego długo wschodzi, co sprzyja szybkiemu rozwojowi roślin konkurencyjnych. W tym czasie można bronować plantację lekką broną, jednak zabieg ten możliwy jest przy nieco głębszym (do 8 cm) siewie nasion. Uprawa odchwaszczana jest najczęściej dwukrotnie, pierwszy raz po wschodach roślin, i drugi — przed kwitnieniem. Mniejsze powierzchnie plewi się ręcznie, natomiast na dużych plantacjach stosuje herbicydy — zgodnie z zaleceniami Instytutu Ochrony Roślin. Gdy rośliny bobu pokryją międzyrzędzia, chwasty nie stanowią już dla nich konkurencji. Podczas uprawy nie można dopuścić do opanowania plantacji przez mszycę trzmielinowo-burakową. Groźnym szkodnikiem jest też strąkowiec bobowy, którego samica składa jaja na młodych zawiązkach strąków. Zabiegi profilaktyczne przeciw niemu należy rozpocząć na początku kwitnienia roślin i powtarzać co 7–10 dni (wcześnie rano lub wieczorem — po oblocie pszczół). Preparaty polecane to: Alfamor 050 SC (0,2 l/ha), Decis 2,5 EC (0,25 l/ha), Fastac 10 EC (0,09 l/ha).

Zbiór
Dojrzewanie bobu użytkowanego na zielono przypada najczęściej po 80–95 dniach od wschodów, w zależności od terminu siewu i wczesności odmian, czyli od pierwszej dekady lipca do początku sierpnia. Spośród obecnie uprawianych, do najwcześniejszych należą 'Windsor Biały', a do najpóźniejszych 'Samson' i 'Lider'. Zbiór przeprowadza się, gdy strąki są dobrze wyrośnięte, a nasiona w nich dobrze wykształcone, lecz niezbyt twarde, barwy jasnokremowozielonej lub zielonej. Bobu przeznaczonego na surowiec dla przetwórstwa nie można zbierać zbyt późno, gdyż nasiona mają wówczas zbyt dużą zawartość suchej masy i są mączyste, co pogarsza jakość konserw i mrożonek.
Zbiór można przeprowadzić 2, 3 razy w miarę dojrzewania strąków. Na dużych plantacjach zbiera się jeden raz, gdy większość strąków na roślinie jest wykształcona.
Wielkość plonu świeżych nasion bobu (około 35% plonu strąków), waha się od 5 do 15 ton z hektara (przeciętnie 8–10 t) i zależy od odmiany, stopnia dojrzałości i przebiegu pogody w okresie wegetacji. Nasiona przeznaczone do obrotu powinny być zdrowe, świeże, jędrne, bez mechanicznych uszkodzeń czy objawów żerowania strąkowca bobowego. Nasiona bobu po wyłuskaniu łatwo ciemnieją, dlatego powinny być przechowywane w chłodni w temperaturze 0–1°C i wilgotności względnej powietrza 95%.
W Niemczech przeznacza się do obrotu bób w strąkach — pakuje się go po 12,5 kg w pudełka lub siatki. Można je przechowywać do 2 tygodni w temperaturze 10°C i wilgotności względnej powietrza 95%.

Autorka jest pracownikiem Katedry Warzywnictwa i Roślin Leczniczych Akademii Rolniczej w Lublinie