• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 04/2000

PROBLEMY W ORGANIZOWANIU GRUP PRODUCENTÓW OWOCÓW I WARZYW

Regionalny Ośrodek Usług Spółdzielczych FSW w Krakowie zorganizował kilkanaście programów szkoleniowych i doradczych dla tworzących się grup producentów rolnych. Niektóre z tych organizacji odniosły już pierwsze sukcesy, inne podejmują dopiero próby wspólnej działalności gospodarczej. Doświadczenia ośrodka krakowskiego pokazują, że - spośród wszystkich sektorów rolnictwa - największe zainteresowanie zorganizowanymi formami działania wykazują sadownicy i producenci warzyw. Naszym zdaniem, wynika to z dwóch podstawowych przyczyn. Po pierwsze, w Polsce owoce i warzywa nie są objęte interwencją rynkową ani pomocą ze strony agencji rządowych (jak ma to miejsce w odniesieniu do zboża, mleka czy mięsa). Drugim i chyba najważniejszym czynnikiem jest możliwość przygotowania i dostarczania przez organizacje producentów gotowych towarów (konfekcjonowanych i przydatnych do bezpośredniego użycia) konsumentom, co powoduje, że znaczna część wartości dodanej produktów jest zatrzymywana w grupie. Daje to ogrodnikom szansę względnie szybkiego osiągnięcia wymiernych efektów grupowego marketingu, ale nie zmienia faktu, że rozpoczynają oni wspólną działalność w bardzo trudnych warunkach.
Przeszkody
Niska opłacalność produkcji oraz konieczność szybkiej adaptacji do zmian na rynku i poniesienia początkowych kosztów, bez perspektywy uzyskania natychmiastowych korzyści, powodują często zniechęcenie i przyjęcie postawy oczekiwania. Obawy przed prowadzeniem wspólnej działalności najczęściej wynikają z niedostatecznej wiedzy o tym, co to jest grupa producencka, jak ją zorganizować i jak ma funkcjonować. Brakuje wypracowanych i akceptowanych wzorców współdziałania, dokumentowania i rozliczania grupowej działalności, a także organizacyjnych i prawnych rozwiązań dotyczących, na przykład, wzajemnych usług i użytkowania maszyn i urządzeń. Niedostateczny jest też poziom wiedzy większości ogrodników na temat funkcjonowania jednolitego rynku rolnego.
Grupy producentów, które w ostatnich 2, 3 latach organizują się dość licznie, najczęściej wybierają formę spółdzielni, ale tworzone są też stowarzyszenia i zrzeszenia. Od początku wspólnej działalności producenci próbują znaleźć odpowiedzi na szereg pytań. Najczęstsze z nich to: Jaką należy utworzyć strukturę organizacyjną, aby zrealizować grupowe i indywidualne cele gospodarcze — wspólne zaopatrzenie, planowana produkcja, wspólne przechowywanie lub przetwarzanie, przygotowanie towaru do sprzedaży, sortowanie, pakowanie, oznakowanie? W jaki sposób określić celowość i kierunek inwestowania, skąd wziąć pieniądze na zainwestowanie we wspólne przedsięwzięcie? Jak ocenić ryzyko finansowe i jak modernizować produkcję, aby dostosować ją do obecnych i przyszłych wymagań konsumentów?
Główne problemy nowo powstających grup producentów owoców i warzyw to:
- opóźnienie w uchwalaniu ustawy o grupach producentów rolnych i ich związkach;
- konieczność przestrzegania przez grupę przepisów dotyczących rachunkowości, sprawozdawczości finansowej oraz zrealizowania, często podwójnych, zobowiązań podatkowych;
- brak kapitału niezbędnego do zamierzonych inwestycji oraz brak wsparcia finansowego na zorganizowanie wspólnego przedsiębiorstwa;
- niewystarczające doradztwo i pomoc techniczna;
- brak nawyków współpracy (niedostateczna aktywność i lojalność członków w przestrzeganiu statutu oraz uchwalonych regulaminów, wywiązywaniu się z porozumień dotyczących ilości, jakości i terminów dostaw, zachowaniu dyscypliny technologicznej i dostarczaniu niezbędnych informacji) i umiejętności osiągania porozumienia.
Nowo powstałe organizacje rozpoczynają najczęściej wspólną działalność od zaopatrywania gospodarstw w środki produkcji (nawozy, środki ochrony roślin, środki techniczne i inne), ale głównym celem jest organizowanie oraz zbytu produktów ogrodniczych z gospodarstw zrzeszonych członków. Dobre efekty we wspólnej sprzedaży produktów ogrodniczych osiągają z reguły te organizacje, którym udało się stworzyć podstawową bazę techniczną oraz zapewnić fachowe zarządzanie i niezbędne środki finansowe. Wartość nakładów na zbudowanie i urządzenie kompleksowego zaplecza technicznego, oszacowana w programach grup producenckich, wynosi najczęściej od kilku do kilkunastu milionów złotych. Zrealizowanie takich inwestycji nie będzie zatem możliwe bez znacznych preferencji kredytowych, a także bezpośredniego wsparcia finansowego ze środków rządowych i pomocowych UE. Pozytywnym zjawiskiem jest fakt, że organizacje producentów owoców i warzyw, rozpoczynając wspólną sprzedaż, próbują tworzyć i promować własne znaki towarowe, dbając równocześnie o dobrą jakość produktu, jego opakowania i oznakowania.
W najbliższej przyszłości organizujące się grupy będą poddane zaostrzonej konkurencji w supermarketach i na rynkach hurtowych. Wymagania wielkich dystrybutorów są duże, trudne jest więc negocjowanie warunków z tak silnym partnerem. We współczesnym handlu detalicznym coraz szerzej rozpowszechnia się forma samoobsługi (na przykład w sieciach hipermarketów). Handel, chcąc sprosać wymaganiom konsumentów, żąda od producentów ciągłości i punktualności dostaw, powtarzalnej jakości, możliwości zidentyfikowania towaru oraz pełnej kontroli poszczególnych etapów produkcji, posiadania certyfikatów, przestrzegania limitów zawartości substancji szkodliwych. W zamian supermarkety mogą zapewnić godziwe ceny, odbiór uzgodnionych ilości produktów w określonych terminach oraz informacje o swych prognozowanych potrzebach z wystarczającym wyprzedzeniem czasowym.

Pozytywne przykłady
Jedną z grup producenckich, która podjęła już działania w celu dostosowania swojej oferty do potrzeb współczesnego rynku oraz wykorzystania pojawiających się szans współpracy z wielkimi odbiorcami, jest Spółdzielnia Sadownicza "JODLIM" w Szczyrzycu (powiat Limanowa). Powstała ona w 1995 roku i początkowo borykała się ze wszystkimi problemami, które dotykają nowo powstających organizacji. Brała udział w dwóch programach doradczo-szkoleniowych realizowanych przez Regionalny Ośrodek Usług Spółdzielczych FSW w Krakowie. W trakcie jednego z nich (w 1998 r.) zorganizowano wyjazd do Francji, gdzie uczestnicy zapoznali się z działaniem tamtejszych grup producentów owoców, w tym m.in. Spółdzielni Sadowniczej LIMDOR w regionie Limousin. Polscy producenci dowiedzieli się, jak Francuzi wspólnie organizują zbiór, składowanie, sortowanie, przechowywanie, przygotowanie jabłek dla konsumenta oraz sprzedaż. Poznali też zasady gromadzenia i rozliczania kapitału społecznego, inwestowania w maszyny, a także strukturę organizacyjną służącą wspólnemu użytkowaniu urządzeń.
W wyniku otrzymanego wsparcia doradczego i szkoleniowego, a także pomocy finansowej, grupa ze Szczyrzyca rozpoczęła wdrażanie programu operacyjnego, obejmującego — między innymi — przebudowę struktury upraw sadowniczych (wymiana oraz zmniejszenie liczby odmian) w gospodarstwach członków, stworzenie systemu przepływu informacji wewnątrz grupy, a także rozpoczęcie wspólnej sprzedaży owoców (pakowanie i znakowanie towaru własną etykietą)
i zaopatrywania się w środki produkcji. W 1999 roku spółdzielnia, po podpisaniu zbiorowych, wieloletnich kontraktów, rozpoczęła sprzedaż jabłek do sieci hipermarketów. Opracowany i zatwierdzony został projekt budowy wspólnej przechowalni owoców z kontrolowaną atmosferą, o pojemności zapewniającej składowanie całości produkcji grupy (do której aktualnie należy 32 sadowników). Po zrealizowaniu tych zamierzeń "JODLIM" osiągnie zdolność dostarczania owoców najwyższej jakości przez cały rok, a tym samym konkurowania z najlepszymi uczestnikami rynku europejskiego.

Warunki sukcesu
Na podstawie doświadczeń dobrze funkcjonujących organizacji producentów można wskazać następujące cechy grupy, które warunkują osiągnięcie sukcesu:
- zorganizowanie się i dobór członków według kryterium wspólnego celu gospodarczego — jasno sprecyzowanego i przez wszystkich akceptowanego;
- klarowne reguły współpracy oraz podziału obowiązków i korzyści;
- komunikacja wewnętrzna i wzajemne zaufanie członków;
- aktywność, lojalność i dyscyplina członków we wspólnych przedsięwzięciach;
- rzetelność rozliczeń i dokumentowania wspólnych działań gospodarczych;
- profesjonalne zarządzanie i fachowe doradztwo;
- wsparcie finansowe ze strony państwa i przychylność samorządów lokalnych.
Realizacja gospodarczych zamierzeń wymaga umiejętności zarządzania oraz zainwestowania dużego kapitału, którego wartość najczęściej przerasta obecnie możliwości organizacji. Nieodzowne zatem będzie w najbliższej przyszłości łączenie się grup producenckich w struktury wyższego stopnia, które umożliwią inwestowanie i działalność na większą skalę, zachowując jednocześnie udział producentów w zarządzaniu. Rozwój tych struktur będzie jednak zależał od sukcesu organizacji, które powstają na samym początku w programach pilotażowych i będą stanowić pozytywny przykład dla naśladowców. Dlatego właśnie grupom pionierskim należy udzielić wszechstronnej pomocy doradczej, technicznej i finansowej, aby mogły jak najszybciej rozwinąć efektywną wspólną działalność produkcyjną i rynkową na większą skalę.

Autorzy są pracownikami Regionalnego Ośrodka Usług Spółdzielczych Fundacji Spółdzielczości Wiejskiej w Krakowie