• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 05/2000

CO ZAGRAŻA PLANTACJI SZPARAGÓW?

Ostatnio producenci coraz bardziej interesują się uprawą szparaga. Powodem jest wzrost możliwości eksportowych i opłacalność produkcji tej rośliny.
Ostatnio producenci coraz bardziej interesują się uprawą szparaga. Powodem jest wzrost możliwości eksportowych i opłacalność produkcji tej rośliny. Optymalny plon dobrej jakości uzyskuje się dzięki prawidłowej uprawie z uwzględnieniem naszych warunków glebowo-klimatycznych. W tradycyjnych rejonach produkcji szparagów na silnie zmineralizowanych glebach piaszczystych (kompleks żytnio-ziemniaczany) skład gatunkowy szkodników od lat nie ulegał zbyt wielkim zmianom i ochrona przed nimi nie stanowiła problemu. Nowe plantacje pojawiające się w innych regionach wymagają często odmiennej ochrony roślin przed szkodnikami, a także chorobami. Produkcja szparagów na kompleksach glebowych (np. pszenno-buraczanych), gdzie występują często inne szkodniki, może prowadzić do zupełnego zniszczenia uprawy przez gatunki, dotychczas niewystępujące na tych roślinach. Należy unikać lokalizacji szparagarni w sąsiedztwie wieloletnich upraw, między innymi, lucerny, koniczyny, krzewów owocowych, leszczyny, a także w pobliżu sadów i większych skupisk drzew. Gromadzą się tam liczne gatunki roślinożernych owadów, które mogą uszkadzać także szparagi. Ochrona obejmuje zabiegi związane z produkcją siewek, młodych karp oraz czynności prowadzone na nieplonujących i plonujących plantacjach.
W Polsce szparagi są atakowane przez kilkanaście gatunków szkodników o gospodarczym znaczeniu. Zaniechanie ochrony plantacji prowadzi do pogorszenia jakości wypustek i spadku plonu. Należy równocześnie pamiętać, że w okresie przedzbiorczym (kwiecień) oraz w trakcie zbiorów wypustek nie wolno przeprowadzać jakichkolwiek zabiegów chemicznych.
Poniżej podano opisy, terminy występowania oraz zwalczanie najgroźniejszych gatunków.

Trzep szparagówka
Jest to brunatnoszara 5–7-milimetrowa muchówka, z czerwono-żółtą głową i brązowym, zygzakowatym wzorem na skrzydłach (fot. 1). Larwy są białawe, beznogie, długości do 9 mm. W roku rozwija się jedno pokolenie trzepa szparagówki.

FOT. 1. TRZEP SZPARAGÓWKA - OWAD DOROSŁY


Muchy rozpoczynają nalot na plantację w drugiej połowie kwietnia. Szczytowy okres składania jaj przypada na drugą połowę maja i początek czerwca. Samice umieszczają je w wierzchołkowej części wybijającego pędu (wypustki). Wylęgające się po paru dniach larwy drążą w nim korytarze skierowane w dół. Tak uszkodzone wypustki nie nadają się do konsumpcji. W jednym pędzie może żerować kilka larw. Zaatakowana roślina skręca się i wolniej rośnie, często też obumiera (fot. 2). Larwy po zakończeniu żerowania tworzą czerwonobrązową bobówkę wewnątrz podstawy wyrośniętego pędu i pozostają w niej aż do wiosny. Trzep wyrządza największe szkody w pierwszym i drugim roku uprawy szparaga, kiedy jego żerowanie powoduje słaby rozrost karpy.

FOT. 2. ROŚLINY ZNIEKSZTAŁCONE ŻEROWANIEM LARW TRZEPA SZPARAGÓWKI


Pędy z żerującymi wewnątrz larwami należy wycinać nisko u podstawy (na poziomie ziemi). Można to zrobić jesienią, niszcząc uszkodzone rośliny wraz z tkwiącymi w nich bobówkami. Na plonujących plantacjach, w uprawie na wałach, problem ten nie istnieje, ponieważ samice trzepa składają jaja na wypustkach znajdujących się nad powierzchnią ziemi lub — rzadziej — na dostępnych w szerszych pęknięciach ziemi. Natomiast na plantacjach (nieplonujących i plonujących), na których nie tworzy się wałów, trzep wyrządza poważne szkody niszcząc nawet do 50% pędów. Przy produkcji zielonych wypustek rośliny można chronić szczelnie je przykrywając. Środków chemicznych wolno używać wyłącznie na plantacjach nieplonujących. W okresie nalotu samic trzepa (kwiecień, maj — w czasie ukazywania się i wzrostu młodych pędów) zaleca się jeden z następujących insektycydów: Basudin 25 EC (0,9 l/ha), Basudin 600 EW (0,35 l/ha), Diazol 250 EC (0,9 l/ha) lub Diazinon 250 EC (0,9 l/ha).

Mszyce
Osobniki dorosłe mszycy szparagowej są jasnozielone, o długości do l mm, pokryte woskowym nalotem. Tworzą kolonie na nadziemnych częściach roślin. Na plantacji pojawiają się z początkiem maja i żerują aż do pierwszych przymrozków w październiku. Gatunek ten ma do kilkunastu pokoleń w roku. Największe szkody wyrządza na młodych pędach, szczególnie wiosną. Uszkadza także nowe pędy wyrastające z karpy po rozwałowaniu plantacji. Żerowanie mszyc powoduje zahamowanie wzrostu i karłowacenie pędów, a na ich bocznych odrostach tworzą się szczotkowato zbite gałęziaki (fot. 3). Tak osłabiona roślina w następnym roku wydaje gorszy plon.

FOT. 3. PĘDY SZPARAGÓW USZKODZONE PRZEZ MSZYCĘ SZPARAGOWĄ


Na szparagach występuje również czarnozielona mszyca burakowa długości do 2,2 mm. Nie zniekształca pędów, ale jej żerowanie jest przyczyną zahamowania wzrostu roślin.
Na plantacjach nieplonujących mszyce zwalcza się przez cały sezon wegetacyjny. Pierwszy zabieg należy wykonać w okresie powstawania niewielkich kolonii, przy opanowaniu około 10% roślin na plantacji. Owady te trzeba zwalczać także po zbiorach, po rozwałowaniu ziemi. Przy nielicznym występowaniu tych szkodników nie należy przeprowadzać zabiegów chemicznych, ponieważ na szparagach pojawia się liczna grupa wrogów naturalnych. Są to między innymi biedronki, larwy bzygowatych muchówek, błonkówki, drapieżne pająki, które skutecznie ograniczają liczebność mszyc. Do okresowych opryskiwań plantacji zaleca się jeden z następujących insektycydów: Pirimor 50 DG (0,35 kg/ha), Pirimor 25 WG (0,7 kg/ha), Hostaquick 500 EC (0,4 l/ha), Basudin 600 EC (0,35 l/ha), Basudin 25 EC (0,9 l/ha). W przypadku dużej liczebności szkodnika zabieg należy powtórzyć po 5–7 dniach. Przy jednoczesnym licznym wystąpieniu mszyc i ich wrogów naturalnych należy stosować wyłącznie Pirimor.

Poskrzypki
Dorosła poskrzypka szparagowa jest chrząszczem długości 5–6 mm. Na pokrywach skrzydeł ma czarny wzór w kształcie pionowo połączonych dwóch krzyży na żółtym tle. Przód ciała owada jest czerwony, a głowa i odnóża — czarne. Szarooliwkowe larwy, długości do 8 mm, mają czarną głowę i trzy pary odnóży. Zimują chrząszcze w obumarłych pędach szparagów, pod korą drzew, w ściółce i nieużytkach. Na plantacji pojawiają się już w okresie wybijania pierwszych wypustek uszkadzając ich wierzchołki. W miarę wzrostu szparagów larwy i osobniki dorosłe zjadają gałęziaki, kwiaty i zdrapują skórkę z pędu głównego i bocznych. W skrajnych przypadkach powodują gołożer górnych części pędów. Od maja samice poskrzypki szparagowej składają ciemno zabarwione jaja w złożach po kilka sztuk, przylepiając je pionowo na gałęziakach, kwiatach i pędzie. Larwy wylęgają się po 4–8 dniach i żerują przeciętnie do 14 dni. Następnie przechodzą do ziemi, gdzie się przepoczwarczają. Gatunek ten ma dwa pokolenia w roku. Pierwsze żeruje w maju i czerwcu, a drugie — od lipca do pierwszych przymrozków.
Chrząszcze poskrzypki dwunastokropkowej mają długość 5–6 mm, są czerwonopomarańczowe, z czarną głową i dwunastoma czarnymi plamkami na stronie grzbietowej (fot. 4). Gatunek ten ma dwa pokolenia w roku. Chrząszcze żerują podobnie, jak poskrzypka szparagowa, natomiast żółto-pomarańczowe larwy rozwijają się i żerują wyłącznie w owocach szparaga.

FOT. 4. POSKRZYPKA DWUNASTOKROPKOWA NA OWOCU SZPARAGA


Liczebność poskrzypek można ograniczyć pozostawiając w różnych punktach plantacji kilka nieokopanych karp z wyrastającymi pędami, które przyciągają szkodniki. Zwabione chrząszcze należy co pewien czas zbierać i niszczyć. W przypadku liczniejszego występowania poskrzypek, na plantacjach nieplonujących, a także po zbiorze (po rozwałowaniu plantacji) i odroście pędów, zaleca się użycie jednego z następujących insektycydów: Karate 25 WG (0,25 kg/ha), Karate 025 EC (0,25 l/ha), Talstar 100 EC (0,2 l/ha), Fastac 10 EC (0,09 l/ha), Decis 2,5 EC (0,25 l/ha), Ripcord 10 EC (0,25 l/ha), Alfamor 050 SC (0,2 l/ha), Alfazot 050 EC (0,2 l/ha) lub Sherpa 10 EC (0,2 l/ha).

Śmietki
Na szparagach występują śmietka glebowa i śmietka kiełkówka. Oba gatunki są do siebie podobne. Owadem dorosłym jest ciemnoszara 5-milimetrowa muchówka. Larwy długości do 8 mm są białawe. Zimują w ziemi, w stadium brązowej bobówki. Muchówki pierwszego pokolenia pojawiają się na plantacji pod koniec kwietnia i w maju. Drugie pokolenie rozwija się zwykle w lipcu, a trzecie — najmniej liczne — w sierpniu i wrześniu. W odróżnieniu od innych śmietek (cebulanki, kapuścianej, ćwiklanki, brukselanki), samice obu gatunków nie składają jaj na roślinach lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie, ale pod grudki gleby bogatej w szczątki organiczne. Rozwój larw trwa 14–30 dni. Szczególnie groźne jest pierwsze pokolenie, którego larwy atakują wypustki w maju, czyli w szczytowym okresie zbiorów. Larwy wygryzają chodniki pod wierzchołkiem ukrytej pod ziemią wypustki. W jednej żeruje zwykle kilka larw. Tak uszkodzone szparagi nie nadają się do konsumpcji i tracą całkowicie wartość handlową. Rosnące dalej uszkodzone rośliny są silnie z niekształcone i skręcone, z nielicznymi bocznymi pędami (fot. 5).

FOT. 5. ZNIEKSZTAŁCENIA PĘDÓW SPOWODOWANE ŻEROWANIEM LARW ŚMIETKI GLEBOWEJ


Oba gatunki śmietek są znanymi wielożernymi szkodnikami uszkadzającymi lub kompletnie niszczącymi również inne warzywa (ogórki, fasolę, groch, cebulę, czosnek i kapustne). Dobrze rozwijają się w resztkach roślinnych — w przyoranym oborniku lub roślinach tworzących zielony nawóz. Ich larwy można także znaleźć w szczątkach zwierzęcych. Obserwacje wykazują, że obecnie liczniej występuje śmietka glebowa.
Znajomość biologii śmietek oraz ich zwyczajów jest przydatna przy lokalizowaniu nowej plantacji szparagów. W tradycyjnym i największym rejonie uprawy tego warzywa — na terenie Wielkopolski (głównie rejon leszczyński), a dawniej w okolicy Puław i Skierniewic — larwy śmietek nie wyrządzały żadnych szkód. Czasem występują sporadycznie w ilościach nie stanowiących gospodarczego zagrożenia. Powodem jest uprawa na zmineralizowanych, lekkich glebach piaszczystych, na których śmietki nie składają jaj. Nawożenie organiczne pola (obornikiem lub zielonym nawozem) powinno mieć miejsce jesienią, szczególnie w przypadku zakładania nowej plantacji, kiedy karpy sadzi się wiosną. Części organiczne ulegają wówczas rozkładowi do takiego stopnia, że nie przyciągają samic chcących złożyć jaja. Należy unikać zakładania plantacji na kompleksach glebowych (np. pszenno-buraczanych) bogatych w wolno rozkładające się substancje organiczne. Powierzchnia pola (wału) powinna być sucha, gładka, pozbawiona grud i szczelin, w które samica mogłaby złożyć jaja. W praktyce można to osiągnąć używając mat kokosowych wygładzających ziemię za ciągnikiem w trakcie formowania wałów.
Śmietki zwalcza się opryskując nieplonującą plantację na przełomie kwietnia i maja. Czynność należy powtórzyć 7–10 dni później. Jeżeli szkodniki wystąpią na plantacji plonującej, trzeba po zakończeniu zbiorów i rozwałowaniu ziemi (na początku wschodów nowych pędów) opryskać jej powierzchnię i rośliny jednym z następujących środków: Basudin 600 EW (0,35 l/ha), Basudin 25 EC (0,9 l/ha), Diazinon 250 EC (0,9 l/ha), Diazol 250 EC (0,9 l/ha), Karate 025 EC (0,25 l/ha) lub Karate 25 WG (0,25 kg/ha) albo rozsypać insektycydy granulowane: Basudin 10 GR lub Diazinon 10 GR w dawce 50 kg/ha. Przy zapowiadającym klęskę nasileniu szkodnika należy natychmiast przerwać zbiory, plantację rozwałować i wykonać powyższe zabiegi. Zbiory można wznowić dopiero w następnym roku, a nawozy organiczne podać po zbiorach jesienią.

Inne szkodniki
Poza wymienionymi szkodnikami lokalnie lub w niektórych latach mogą wystąpić jeszcze inne gatunki. Karpy — szczególnie na plantacjach zachwaszczonych — uszkadzane są przez rolnice. Utrzymywanie pola bez chwastów znacznie ogranicza liczebność tego szkodnika. Wierzchołki młodych pędów mogą być uszkadzane przez opuchlaka lucernowca, którego zwalcza się tymi samymi insektycydami, co poskrzypki. Po rozwałowaniu plantacji, na wierzchołkach pędów żerują także zmieniki, doprowadzając do zasychania tej części rośliny. Przy licznym wystąpieniu tych szkodników (najczęściej w lipcu) należy użyć środków eliminujących poskrzypki. Podobnie należy postąpić, gdy występuje ogrodnica niszczylistka i gąsienice piętnówek. Sporadycznie pojawiają się miniarki, których larwy minują pędy główne i mogą przenosić zarodniki grzybów wywołujących choroby fuzaryjne. Miniarki tępimy tak, jak trzepa szparagówkę. Na plantacjach nasiennych istotne znaczenie gospodarcze mogą mieć pluskwiaki z rodziny tarczówkowatych — zwłaszcza barczyniec owocowy. Uszkodzone przez nie owoce nie wytwarzają nasion i przedwcześnie opadają. Straty mogą dochodzić do 30%. Zwalczanie — analogiczne jak w przypadku zmieników.

Doc. dr hab. J. Szwejda jest pracownikiem Pracowni Entomologii Instytutu Warzywnictwa w Skierniewicach