Numer 09/2000
Jakość oferowanych przez sadownika owoców rzadko jest wiązana ze sposobem ich zbioru i transportu z sadu do przechowalni (pochłaniającym około 50-65% nakładów poniesionych w całym cyklu ich produkcji). Badania wykazały, że do transportu jabłek z sadu najlepiej nadają się skrzyniopalety o pojemności powyżej 300 kg. Ich użycie zmniejsza...
| Jakość oferowanych przez sadownika owoców rzadko jest wiązana ze sposobem ich zbioru i transportu z sadu do przechowalni (pochłaniającym około 50–65% nakładów poniesionych w całym cyklu ich produkcji). Badania wykazały, że do transportu jabłek z sadu najlepiej nadają się skrzyniopalety o pojemności powyżej 300 kg. Ich użycie zmniejsza — w porównaniu ze skrzynkami — nakłady ponoszone na poszczególnych etapach obrotu owocami, ilość powstających uszkodzeń mechanicznych owoców (o ok. 30%) oraz pozwala oszczędniej gospodarować powierzchnią komór przechowalniczych. Szybki, ekonomiczny i bezpieczny transport owoców wymaga dostosowania wydajności środków technicznych do warunków danego gospodarstwa sadowniczego. O bezpiecznym sposobie przewozu decyduje liczba operacji przeładunkowych (im mniejsza, tym mniejsza możliwość powstawania uszkodzeń), masa ładunku, konstrukcja zawieszenia pojazdu transportowego oraz jakość nawierzchni dróg, po których przewozimy jabłka (przyjmuje się, że bezpieczna dla owoców prędkość jazdy to ta, która nie powoduje jeszcze widocznych drgań wierzchnich warstw opakowań). | |||
|
| |||
| Efektywność transportu | |||
Wydajność środka transportowego (masa ładunku przewieziona w ciągu godziny) zależy od: odległości przechowalni od sadu, prędkości jazdy, ładowności tego środka oraz czasu jego załadunku i rozładunku. Jest ona wprost proporcjonalna do ładowności i odwrotnie proporcjonalna do czasu trwania cyklu transportowego, na który składają się: załadunek, jazdy (z ładunkiem i bez) oraz rozładunek. Zgodnie z tą zależnością, środek transportowy o dużej ładowności, ale długim czasie za- i rozładunku może w transporcie owoców na niewielkie odległości być mniej wydajny niż ten o ładowności kilkakrotnie mniejszej, ale wymagający na te operacje krótszego czasu (wykres). Dlatego środki transportowe o ładowności do 4 skrzyniopalet sprawdzają się przy krótszych dystansach. W gospodarstwach, w których odległość sadu od przechowalni wynosi ponad 1,5 km, uzasadnione jest użycie specjalistycznych środków o ładowności powyżej 8 palet.
W czasie zbiorów środki techniczne podwożą pracownikom niedopełnione i puste opakowania, wywożą pełne z międzyrzędzi sadu oraz transportują je do gospodarstwa. Prace te organizuje się na kilka sposobów: - Owoce zbierane są do opakowań rozstawionych wcześniej w międzyrzędziach sadu i wywożone bezpośrednio do przechowalni. Często zastosowanie znajdują tu podnośniki widłowe montowane na ciągnikach oraz pojazdy samozaładowcze o ładowności do 4 skrzyniopalet. Zaletą tego systemu, przydatnego na niewielkich (do ok. km) odległościach jest ograniczenie ilości operacji przeładunkowych. - Owoce zbiera się do opakowań — przemieszczających się za zbierającymi — na środkach transportowych, którymi bezpośrednio przewożone są do gospodarstwa. Zaletą tego sposobu jest wzrost wydajności zbioru osiągany dzięki skracaniu odległości donoszenia owoców z drzew do opakowania. Główną rolę w tej technologii odgrywają samorozładowcze pojazdy i przyczepy oraz zestawy przyczepek sadowniczych. - Owoce zbierane są do rozstawionych lub przewożonych wzdłuż międzyrzędzi opakowań i zwożone na place przeładunkowe znajdujące się w obrębie sadu. Do tego etapu wykorzystuje się ciągniki z podnośnikami widłowymi i samozaładowcze pojazdy lub przyczepy. Na placu manewrowym owoce przenoszone są na środki transportowe o dużej ładowności — samozaładowcze pojazdy lub samochody ciężarowe z przyczepami. Technologia wykorzystywana jest w gospodarstwach, w których odległość z sadu do przechowalni jest znaczna i środki techniczne o ładownościach do 4 skrzyniopalet okazują się mało wydajne. - Owoce zbierane są na przenośniki taśmowe specjalistycznych pojazdów, a napełnione skrzynie pozostawiane są w międzyrzędziu, skąd wywozi się je innymi środkami technicznymi. Pojazdy do zbioru nie są u nas produkowane ani używane w krajowym sadownictwie, głównie ze względu na ich wysoką cenę. | |||
|
| |||
| Ciągnik z podnośnikami | |||
Najpowszechniej wykorzystywanym środkiem transportu do podwożenia skrzyniopalet w czasie zbioru oraz wywożenia ich z uliczek przejazdowych jest ciągnik wyposażony w podnośnik widłowy — czołowy lub montowany na tylnym układzie zawieszenia. Często dla zwiększenia ładowności zestawu transportowego na ciągnikach o większej masie i mocy montowane są jednocześnie obydwa te urządzenia (fot. 1).
Najpopularniejsze czołowe podnośniki widłowe mocowane na wsporniku osi przedniej wyposażone są w siłownik hydrauliczny o maksymalnym udźwigu 750 kg i wysokości podnoszenia 1350 mm (podnośnik typu PWC-701). Tylne podnośniki widłowe montowane są i pracują na trzypunktowym układzie zawieszenia ciągnika. Stąd też charakteryzują się niewielką wysokością podnoszenia — około 300 mm (podnośnik PWC-703/TN). Aby ciągnik mógł jednorazowo przewozić cztery skrzyniopalety, traktorzysta — używając przedniego podnośnika — tworzy słupki ustawiając po dwie palety jedna na drugiej. Tylny podnośnik o małej wysokości podnoszenia służy do podniesienia palet z powierzchni gruntu i ich transportu. Wydajność zestawu (w zależności od warunków transportu) wynosi 3–7 t/godz., a jego użycie jest uzasadnione w mniejszych gospodarstwach sadowniczych. | |||
|
| |||
| Przyczepy | |||
| Jak już wspomniano, specjalistyczne samojezdne środki transportowe wywożące opakowania z międzyrzędzi sadu, ze względu na wysoką cenę oraz brak możliwości wykorzystania poza okresem zbioru, nie są używane przez naszych sadowników. Niższe koszty osiągają oni używając tańszych maszyn —zaczepianych do ciągnika. Przykładem takiego rozwiązania jest czołowa przyczepa skonstruowana w Zakładzie Mechanizacji ISK. Jej zasadniczą część stanowi rama z dwoma przenośnikami łańcuchowymi oraz układ zawieszenia kół z hydraulicznym mechanizmem wydźwigowym. Podczas nabierania skrzyń przód ramy zostaje opuszczony do powierzchni gruntu i uruchamiany jest napęd przenośników łańcuchowych. Ruch ciągnika w przód powoduje nabieranie palety skrzyniowej na przenośnik i przesuwanie jej w tył. Ładowność przyczepy wynosi 4 skrzyniopalety, a osiągnięta w badaniach eksploatacyjnych wydajność transportu na odległość do l km dochodziła do 10 t/godz. W tych samych badaniach wydajność ciągnika z jednym podnośnikiem widłowym wynosiła około 6 t/g odz. Krajowe konstrukcje urządzeń transportujących opakowania za pracownikami prowadzącymi zbiór to sadownicze przyczepy zaczepiane do ciągników — samorozładowcza o pojemności 4 skrzyniopalet (konstrukcji ISK Skierniewice) oraz skonstruowana w IBMER (Kłudzienko). Ta pierwsza wyposażona jest w boczne podesty ułatwiające wysypywanie owoców ze zbieraczy. Składa się z pomostu stanowiącego przenośnik rolkowy oraz dwukołowego, jednoosiowego podwozia. W przedniej części pomostu zamontowano obrotowo dyszel z mechanizmem zatrzaskowym blokującym go z pomostem, z tyłu przyczepy znajduje się sterowany ręcznie zderzak utrzymujący skrzyniopalety na rolkach pomostu. Przyczepa z załadowanymi ręcznie pustymi paletami jest przeciągana ciągnikiem w międzyrzędziach sadu za pracownikami, którzy wysypują zebrane owoce wchodząc na boczne pomosty. Po napełnieniu skrzyń owoce odwozi się do przechowalni lub na plac przeładunkowy w obrębie sadu. Rozładunek przyczepy przeprowadza traktorzysta odblokowując linką zatrzask łączący pomost przyczepy z dyszlem. Po wolnym ruszeniu ciągnikiem pomost pochyla się samoczynnie pod wpływem sił bezwładności, a skrzyniopalety zsuwają się na ziemię. Po zakończeniu rozładunku pomost samoczynnie powraca do położenia poziomego i rozpoczyna się nowy cykl pracy. | |||
|
| |||
| Sanie sadownicze i wąska przyczepa IBMER-u | |||
| W nowoczesnych sadach intensywnych istnieje konieczność użycia środków transportowych o zwężonej szerokości roboczej, których na krajowym rynku, niestety, brakuje. W niektórych gospodarstwach do łask powróciły więc tak zwane sanie sadownicze, to jest odpowiednio podgięte, wzmocnione płaskownikiem stalowe blachy umożliwiające przeciąganie 2, 3 skrzyniopalet. Do rozładunku wykorzystuje się podnośnik widłowy ciągnika. Podstawową wadą tych sań jest niszczenie nawierzchni, po której są przeciągane, dlatego wykorzystuje się je głównie do wywożenia zapełnionych palet z międzyrzędzi. Zaletą są niskie koszty wykonania oraz unikanie uszkodzeń mechanicznych transportowanych owoców. Środkiem transportowym przeznaczonym do pracy w sadach intensywnych jest wyposażona w podwozie z kołami niewystającymi poza szerokość ramy przyczepa do zbioru skonstruowana w IBMER (Kłudzienko). Ładowność przyczepy wynosi 3 skrzyniopalety, istnieje także możliwość jej zwiększenia poprzez doczepienie transportera przewożącego dodatkowe dwie. Owoce zbierane są do skrzynek umocowanych na ruchomych wysięgnikach i wyposażonych w uchylne dno z rękawem kierującym jabłka do skrzyni. | |||
|
| |||
| Zestawy przyczepek | |||
Także z myślą o wąskich sadach intensywnych skonstruowano w Zakładzie Mechanizacji ISK jednoosiowe przyczepki sadownicze o szerokości około l metra przeznaczo-ne do przewożenia pojedynczych skrzyniopalet (fot. 2).
Z czterech lub pięciu przyczepek tworzy się zestawy transportowe (fot. 3) poruszające się po śladach kół ciągnika, co zapewnia ich dużą zwrotność, nawet na stosunkowo wąskich uwrociach.
Zestaw porusza się z maksymalną prędkością 10 km/godz. Jego użycie do transportu z sadu do przechowalni jest zalecane na odległościach do około l km. Osiągnięta w badaniach wydajność zestawu, złożonego z 4 przyczepek, transportującego owoce do przechowalni oddalonej o 750 m wynosiła ponad 4 t/godz. i była porównywalna z wydajnością ciągnika przewożącego dwie skrzyniopalety (3,8 t/godz). Stąd też w sadach znacznie oddalonych od przechowalni przyczepek tego typu powinno się używać wyłącznie do wywożenia napełnionych skrzyń na plac przeładunkowy w obrębie sadu. W celu zapewnienia ciągłości zbioru w czasie, gdy środek transportowy znajduje się w drodze do miejsca wyładunku, należy wprowadzić drugi zestaw przyczepek, co jednak związane jest z koniecznością zaangażowania dodatkowego ciągnika. Innym sposobem jest wyposażenie ciągnika w czołowy podnośnik widłowy i pozostawienie skrzyniopalety z ostatniej przyczepki w międzyrzędziu na czas nieobecności środka transportowego. Po powrocie ciągnik zabiera zapełnioną paletę na podnośnik i zbiór odbywa się do skrzyń na przyczepkach. | |||
|
| |||
| Przyczepa PYRO-S | |||
To specjalistyczny, samozaładowczo-rozładowczy środek transportowy o dużej wydajności (fot. 4).
Załadunek i rozładunek przyczepy odbywa się za pomocą podnoszonej ramy umieszczonej w jej podłodze. Rama wyposażona jest w hydraulicznie wysuwane uchwyty wchodzące w prześwit transportowanych palet. Podnoszenie i opuszczanie ramy z ładunkiem realizowane jest za pomocą siłowników hydraulicznych. Ramowa budowa przyczepy umożliwia najechanie tyłem na cztery ustawione w podwójne słupki skrzyniopalety. Po uformowaniu ładunku transportowego, złożonego z ośmiu skrzyniopalet, kierowca ciągnika najeżdża na palety, opuszcza ramę do poziomu podłoża, wsuwa jej uchwyty w podesty palet i podnosi ramę do położenia transportowego. Rozładunek następuje przez opuszczenie ramy. Przyczepa jest wyposażona w podwójne koła jezdne, umieszczone w systemie "tandem", zapewniające dobrą amortyzację przewożonego ładunku. Wydajność przyczepy wynosi dla odległości jazdy poniżej l km około 15 t/godz., a dla odległości 2,5 km — około 7 t/godz. | |||
|
| |||
| Przyczepy rolnicze | |||
W gospodarstwach, w których odległość z sadu do przechowalni wynosi ponad 3 km, często do transportu owoców wykorzystuje się uniwersalne przyczepy rolnicze. Wydajność zestawu składającego się z ciągnika i dwóch takich przyczep, przy odległości jazdy ponad 3 km, wynosi około 5 t/godz. i jest dwukrotnie wyższa od osiąganej w tych samych warunkach przez środki o ładowności 4 skrzyniopalet. Przyczepy rolnicze wymagają jednak do załadunku dodatkowego podnośnika widłowego — samojezdnego lub zamontowanego na ciągniku pociągowym.
Opisane technologie oraz środki techniczne (klasy ciągników współpracujących zamieszczono w tabeli) stanowią podstawowe metody transportowe stosowane obecnie w krajowym sadownictwie. Ich dobór zależy przede wszystkim od warunków zbioru: rozstawy rzędów sadu, wielkości uzyskiwanych plonów oraz dziennego zapotrzebowania na transport i odległości sadu od przechowalni. Duże znaczenie mają także możliwości finansowe gospodarstwa. Należy bowiem pamiętać, że drogie środki specjalistyczne używane są wyłącznie w okresie zbioru i poza sezonem ich przydatność w gospodarstwie jest niewielka. Autor jest pracownikiem Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach | |||
