Numer 04/2001
Zalety uprawy płużnej są powszechnie znane rolnikom: przykrycie resztek pożniwnych i chwastów, spulchnienie gleby i jej wyrównanie oraz równomierne rozprowadzenie składników odżywczych w warstwie ornej, co umożliwia posłużenie się powszechnie dostępnymi siewnikami i sadzarkami. Ma ona jednak wady — sprzyja erozji, jest energochłonna, powoduje niekorzystne zmiany niektórych właściwości fizycznych gleby i przyspiesza mineralizację glebowej materii organicznej.
| Wyeliminowanie mechanicznej uprawy roli powoduje wprawdzie zwiększenie zwięzłości gleby, ale stopień jej zagęszczenia po upływie kilku lat osiąga stały, naturalny dla danego rodzaju, poziom. Rezygnacja z orki sprzyja utrzymywaniu trwałości agregatów glebowych. Systemy bezorkowe wykorzystujące rośliny okrywowe są miejscem, w którym zbliżają się do siebie koncepcje rolnictwa konwencjonalnego i ekologicznego. | |||
| Do roślin okrywowych zaliczane są przede wszystkim gatunki uprawiane jako międzyplony, a także wsiewki poplonowe i tak zwane żywe ściółki. Cenione są zwłaszcza gatunki okrywające glebę od jesieni do wiosny, kiedy jest ona najbardziej narażona na erozję. W Polsce jako okrywowe mogą być uprawiane: łubin, peluszka, koniczyna krwistoczerwona i łąkowa, wyka ozima, jęczmień, owies, pszenica, żyto, tymotka, życica, gorczyca, rzepa, rzodkiew, facelia. Dobrze przystosowane do warunków przyrodniczych Polski jest żyto, które skutecznie ogranicza wzrost chwastów oraz występowanie niektórych szkodników i patogenów glebowych. Motylkowate rośliny okrywowe są dobrym źródłem azotu i materii organicznej w glebie, natomiast gatunki z rodziny krzyżowych i traw zawierają związki hamujące kiełkowanie nasion wielu chwastów. Jednoroczne rośliny okrywowe są niszczone przez mróz i na polu okrytym ich zaschniętymi liśćmi można rozpocząć uprawę warzyw wczesną wiosną, po obeschnięciu gleby. Rośliny zimotrwałe muszą być najpierw ścięte, a potem pozostawione na polu jako ściółka lub zebrane na paszę. Mogą być też desykowane glifosatem. Po upływie 10–14 dni od zabiegu nim i całkowitym zaschnięciu roślin można przystąpić do uprawy warzyw. Siew na polu z roślinami okrywowymi wymaga specjalnych siewników, które są jeszcze u nas rzadkością (np. Juko-Multiseed czy Moore-Uni-Dril — red.) Znane są modyfikacje tej metody, w których nasiona wysiewa się w pasy gleby spulchnionej na głębokość kilku do kilkunastu centymetrów i szerokość kilku do kilkudziesięciu centymetrów, zaś międzyrzędzia pozostają okryte ściółką. W uprawie bezorkowej z wykorzystaniem roślin okrywowych dużo trudności sprawia nawożenie. Ilość i termin rozsiewania nawozów winny być uzależnione od zasobności gleby, a także od wymagań rośliny okrywowej i uprawnej. Najbardziej efektywne jest umieszczanie nawozów mineralnych w bruzdkach zrobionych w okrytej ściółką glebie, niedaleko nasion lub korzeni rozsady rośliny uprawnej. W naszej szerokości geograficznej niekorzystnym efektem uprawy bezorkowej z użyciem roślin okrywowych, zwłaszcza w odniesieniu do ciepłolubnych gatunków warzyw, jest wiosną niższa temperatura osłoniętej nimi gleby. Na głębokości 5 cm jest ona niższa o około 5°C podczas pierwszych 2 tygodni od rozpoczęcia uprawy. Następnie różnice te stopniowo, w miarę rozkładania się ściółki, maleją. Przy niedostatku opadów żyto może spowodować nadmierne przesuszenie gleby wiosną, co utrudni siew nasion lub sadzenie rozsady na glebach gliniastych i o małej zawartości próchnicy.
Plonowanie warzyw uprawianych metodą bezorkową jest bardziej zmienne niż w uprawie tradycyjnej. Zależy ono od wielu czynników, między innymi od gatunku warzywa, lokalnych warunków glebowych i klimatycznych oraz od modyfikacji samej metody uprawy. Doświadczenia z uprawą bezorkową kilku gatunków warzyw przy użyciu żyta jako rośliny okrywowej są prowadzone w Katedrze Warzywnictwa i Roślin Leczniczych AR w Lublinie od 1995 roku. Żyto jest w nich wysiewane około połowy września w ilości 140 kg/ha na pole przygotowane do siewu zgodnie z aktualnymi zaleceniami agrotechnicznymi oraz nawiezione fosforem i potasem. Po rozmarznięciu gleby wiosną jest zasilane saletrą amonową w ilości 50 kg N/ha. W początkach maja, gdy żyto osiągało wysokość 70–100 cm (świeża masa jego części nadziemnych wynosiła około 32 t/ha), opryskiwano je glifosatem w dawce 1,44 l/ha z dodatkiem wspomagacza Adbios 85 SL. Po upływie 10–14 dni i całkowitym zaschnięciu roślin na polu okrytym kilkucentymetrową warstwą ściółki żytniej znaczono rzędy do siewu nasion i robiono dołki do sadzenia rozsady. Podczas czterech lat badań metoda bezorkowa nie miała ujemnego wpływu na wschody roślin ani na przyjmowanie się rozsady warzyw. Jedynie w ubiegłym roku, w którym siew i sadzenie przypadły na koniec 40-dniowej suszy, wschody i przyjmowanie się roślin były w tym systemie wyraźnie słabsze — gleba była bardzo zbita i pozbawiona resztek wilgoci. W okresie wegetacji warzywa były, zależnie od gatunku, nawożone 2-, 3-krotnie saletrą amonową, każdorazowo w ilości 50 kg N/ha. Ściółka żytnia bardzo skutecznie chroniła rośliny uprawne przed chwastami, zwłaszcza w początkowym okresie uprawy. Po upływie 3 tygodni od siewu i sadzenia warzyw liczba chwastów rosnących na poletkach okrytych ściółką stanowiła zaledwie 1–2% występujących w uprawie tradycyjnej. W miarę upływu czasu i rozkładu ściółki ilość chwastów pojawiających się w uprawie bezorkowej wzrastała, a ich usuwanie było trudniejsze niż w tradycyjnej. Gatunkami, które stosunkowo dobrze rosły w ściółce żytniej, były: mniszek pospolity, rumianek pospolity, szarota błotna, bodziszek drobny i wierzbownica drobnokwiatowa. W ubiegłym roku stwierdzono bardzo wyraźny wpływ ściółki żytniej na ograniczenie występowania mszycy kapuścianej na kapuście głowiastej białej.
Mimo iż metoda bezorkowa nie miała wpływu na wschody roślin ani na przyjmowanie się rozsady, dalszy wzrost warzyw uprawianych tą metodą był wolniejszy, co ostatecznie wpłynęło na plonowanie niektórych badanych w doświadczeniu upraw. Gatunkami plonującymi równie dobrze lub niewiele gorzej, niż w uprawie tradycyjnej, były: burak ćwikłowy, kapusta głowiasta, marchew, ogórek, por i seler, zaś wyraźnie słabiej — fasola szparagowa, pomidor oraz rzepa. Dr hab. A. Borowy i mgr M. Jelonkiewicz są pracownikami AR w Lublinie | |||
