• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 06/2001

GRUPY PRODUCENTÓW OWOCÓW I WARZYW, część II - ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE

Przed miesiącem Autor przedstawił warunki, jakie muszą spełnić grupy producentów owoców i warzyw, aby móc ubiegać się o wsparcie finansowe ze środków publicznych. Poniżej przedstawia zasady tworzenia i funkcjonowania grup producentów owoców i warzyw, a także zasady udzielania pomocy z funduszy państwowych (red.).
Grupy producentów owoców i warzyw będą mogły korzystać z finansowego wsparcia ze środków publicznych na podstawie przepisów ustawy o organizacji rynku owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego. Dokument ten dostosowuje polskie prawo do prawa Unii Europejskiej, stąd zawarte w nim rozwiązania, w tym formy wspierania grup, bazują na zasadach od lat stosowanych w organizacji rynku owoców i warzyw UE.
Zgodnie z polską ustawą o organizacji rynku owoców i warzyw, pomoc dla grup może przyjmować różne formy.
1. Dla grup wpisanych do rejestru grup uznanych:
- Pomoc na tworzenie funduszu operacyjnego.
- Wypłacanie rekompensat finansowych z tytułu niewprowadzania do obrotu owoców i warzyw.
2. Dla grup wpisanych do rejestru grup wstępnie uznanych:
- Finansowanie wydatków związanych z rejestracją i wyposażeniem w środki techniczne. Pomoc ta nie może przekroczyć — odpowiednio w 1., 2., 3., 4. i 5. roku działalności organizacji — 5%, 5%, 4%, 3% i 2% udokumentowanych przychodów ze sprzedaży produktów wytworzonych w gospodarstwach członków i sprzedanych za pośrednictwem grupy, ale nie może być wyższa niż faktycznie poniesione koszty na te cele.

Tworzenie i wykorzystanie funduszu operacyjnego
Jest on tworzony ze składek członków grupy oraz z kwot przyznanych (w ramach pomocy finansowej) przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Pomoc finansowa udzielana przez ARiMR jest równa sumie składek wpłaconych przez członków grupy, nie może jednak przekroczyć: - 4,5% wartości produktów wytworzonych przez członków grupy i sprzedanych za jej pośrednictwem; - 50% wydatków ponoszonych na realizację programu działania.
Członkowie grupy sami określają (w statucie lub umowie spółki) wysokość składek wpłacanych na fundusz, jako procent od wartości produktów wytworzonych w gospodarstwach poszczególnych członków grupy i sprzedanych za jej pośrednictwem (ale nie mniej niż 1%). Środki funduszu operacyjnego muszą być gromadzone na odrębnym rachunku bankowym grupy i mogą być przeznaczane na - finansowanie programu działania oraz - wypłaty z tytułu niewprowadzania produktów do obrotu (wycofywania produktów).

Program działania
Opracowywany przez grupę ma pozwolić osiągnąć jej co najmniej jeden z następujących celów: - dostosowywanie produkcji do potrzeb i wymagań rynku; - koncentrowanie produkcji określonych gatunków i odmian; - obniżanie kosztów produkcji; - wprowadzanie metod produkcji przyjaznych dla środowiska.
Sam program działania jest dokumentem, który musi określać w szczególności:
- aktualny stan produkcji, obrotu oraz wyposażenia technicznego grupy;
- cel i harmonogram działań niezbędnych do jego realizacji;
- przewidywaną wielkość koniecznych do realizacji celów środków finansowych, w tym pochodzących z funduszu operacyjnego;
- okres obowiązywania — nie krócej niż 3 lata i nie dłużej niż 5 lat.
Wniosek o zatwierdzenie programu grupa składa do prezesa ARiMR, najpóźniej do 15 września roku poprzedzającego realizację programu. Prezes agencji zatwierdza wniosek w drodze decyzji administracyjnej, po zasięgnięciu opinii wojewody właściwego dla siedziby grupy, nie później niż do 15 listopada roku, w którym został złożony wniosek.
Po otrzymaniu decyzji prezesa ARiMR grupa może przystępować do realizacji programu, może wystąpić do prezesa agencji o udzielenie zaliczki na realizację zadań przewidzianych w programie na pierwszy rok. Wniosek taki musi być złożony do 31 marca roku realizacji programu, a zaliczka wypłacana jest do wysokości 2% planowanej wartości produktów sprzedawanych przez członków grupy za jej pośrednictwem.

Wycofywanie produktów z rynku
Ustawa przewiduje możliwość otrzymania przez grupę rekompensaty finansowej z tytułu niewprowadzenia do obrotu kalafiorów, pomidorów, bakłażanów, moreli, brzoskwiń, gruszek (poza gruszkami przeznaczonymi do produkcji gruszecznika), winogron stołowych, jabłek (poza jabłkami przeznaczonymi do produkcji jabłecznika).
Wycofywanie z rynku (niewprowadzanie do obrotu) produktów spełniających wszelkie wymogi handlowe jest stosowanym od lat w UE sposobem interwencji na rynku owoców i warzyw, mającym na celu utrzymanie na określonym poziomie cen rynkowych, a tym samym dochodów producentów. Należy jednak podkreślić, że zmieniając swoje prawodawstwo (rozporządzenie Rady nr 2200 z 28 października 1996 roku) UE wyraźnie ograniczyła wydatki na wycofywanie produktów z rynku na rzecz wspierania grup producentów, które muszą teraz ponosić większą odpowiedzialność za planowanie produkcji w gospodarstwach członków oraz za dostosowywanie jej ilości i jakości do potrzeb rynku.
Ceny interwencyjne (ceny wycofania) wypłacane z budżetu Wspólnoty grupom producentów są sukcesywnie obniżane w kolejnych latach, aż do sezonu handlowego 2001/2002 i najniższy, stały już poziom przyjmą w 2002 roku i w latach następnych. Taki sam poziom cen interwencyjnych, jak w UE, przewidziany jest w ustawie dla polskich grup.
Identycznie jak w prawie unijnym potraktowana jest u nas kwestia ilości produktów, które mogą być objęte procedurą wycofania — nie może to być więcej niż 10% (w przypadku jabłek 8,5%) każdego z produktów objętych interwencją, sprzedawanych za pośrednictwem grupy.
Ustawa określa też procedury, jakie muszą być spełnione, aby grupa uzyskała rekompensatę finansową. Produkty wycofane z rynku muszą w pierwszej kolejności zostać nieodpłatnie przekazane do domów opieki społecznej, placówek opiekuńczo-wychowawczych, obozów wypoczynkowych dla dzieci, do szpitali i zakładów karnych, pod warunkiem, że przekazanie nie będzie miało wpływu na planowane przez te placówki ilości zakupu owoców i warzyw. Jeśli nie ma możliwości nieodpłatnego przekazania produktów, grupa musi zgłosić wycofywany towar do Agencji Rynku Rolnego w celu sprzedaży w formie przetargu i przekazania na paszę lub do produkcji (w przypadku jabłek i gruszek) spirytusu o zawartości alkoholu powyżej 80% objętościowo, z przeznaczeniem na cele paliwowe. Produkty niesprzedane mogą być poddane, na koszt grupy, procesowi biodegradacji. Rekompensaty przyznaje i wypłaca ARiMR.
W przypadku produktów nieobjętych rekompensatą przez agencję, wypłaty mogą być dokonane z funduszu operacyjnego grupy. Nie można jednak przeznaczać na nie więcej niż 60% wartości funduszu operacyjnego w pierwszym roku, i dalej malejąco w kolejnych latach, aż do 30% poczynając od szóstego roku (licząc od dnia zatwierdzenia pierwszego programu działania).
Wypłaty z tytułu wycofywania produktów, zarówno wypłacane przez agencję, jak i z funduszu operacyjnego, będą prawdopodobnie obowiązywały dopiero po uzyskaniu przez Polskę członkostwa w UE, chociaż ustawa mówi, że przepisy te wchodzą w życie 1 stycznia 2003 roku.

Związki grup producentów rolnych
Ponieważ grupa jest najczęściej organizacją zbyt słabą, by dobrze wypełnić swoje cele gospodarcze oraz lobbystyczne, konieczne jest tworzenie przez uznane grupy związków lokalnych, regionalnych i ogólnokrajowych. Związki mają zajmować się tym samym, co grupy, tylko na znacznie większą skalę.
Ustawa o grupach producentów rolnych i ich związkach określa, że związki mogą być tworzone, między innymi, w celu:
- organizowania i koordynowania zaopatrzenia w środki produkcji, przechowywania, przygotowywania do obrotu i zbywania produktów oraz ich wstępnego przetwarzania;
- reprezentowania zrzeszonych grup wobec władz samorządowych i organów administracji państwowej;
- promowania zasad jakości i produkcji oraz dostosowania tej drugiej do wymogów rynku poprzez informowanie i doradzanie grupom oraz ich członkom;
- promowania zasad uprawy i technologii produkcji korzystnych dla środowiska;
- prowadzenia analiz rynku oraz szkolenia producentów w zakresie prowadzonej produkcji i rynku;
- prowadzenia, za zgodą grup, ich obsługi prawnej oraz księgowej.
Mimo możliwości tworzenia związków grup, jaką daje ustawa, zgodnie z tym dokumentem związki nie mogą korzystać ze wsparcia wynikającego z jej przepisów.

Izby gospodarcze
Zmiany w ustawie o izbach gospodarczych (art. 26 ustawy o grupach producentów rolnych i ich związkach) umożliwiają tworzenie tych organizacji przez grupy, ich związki oraz przedsiębiorców prowadzących działalność przetwórczą lub handlową w zakresie produktów lub grupy produktów. Izby działałyby na rzecz dostosowywania produkcji, przetwórstwa i handlu do wymogów rynku oraz spełniałyby podobne funkcje jak — regulujące rynek owoców i warzyw UE — organizacje i porozumienia międzybranżowe, zwane też interdyscyplinarnymi.
Organizacje międzybranżowe nie mogą jednak podejmować jakichkolwiek działań prowadzących do ograniczania lub eliminacji konkurencji, czy zakłócających funkcjonowanie rynku lub prowadzących do jego podziału. Organizacje te są kolejnym etapem współpracy i porozumiewania się różnych uczestników rynku, po zorganizowaniu się producentów.

Witold Boguta jest dyrektorem Fundacji Spółdzielczości Wiejskiej w Warszawie