• 12-636-18-51
  • wydawnictwo@plantpress.pl
ogrodinfo.pl
sad24.pl
warzywa.pl
Numer 03/1999

MARCHEW WYSOKIEJ JAKOŚCI TRADYCYJNA I PĘCZKOWANA

Coraz częściej kupując warzywa konsumenci interesują się nie tylko ich wyglądem zewnętrznym, są skłonni zapłacić wyższą cenę za te dobrej jakości i o wysokiej wartości biologicznej. Dlatego warto zwrócić uwagę na
Czynniki wpływające na jakość marchwi
- Odmiana - zróżnicowanie dotyczy nie tylko terminu dojrzewania, plenności, cech morfologicznych, ale także wartości biologicznej. Przykładowo wysoką zawartością karotenu charakteryzują się odmiany: wczesne - Karo F1, Kalina, Clairon F1: średnio wczesne - Jawa; późne - Joba, Perfekcja, Koral, Regulska, Dolanka, Carovit. Do grupy gromadzącej niewielkie ilości azotanów należy m.in. Karo F1, Regulska, Kazań F1 i Feria F1. - Przebieg pogody w największym stopniu odpowiada za plon oraz jego jakość. Ogrodnik ma wpływ w zasadzie tylko na wilgotność gleby, nie może natomiast regulować temperatury czy nasłonecznienia. Optymalna temperatura dla wzrostu marchwi wynosi 15-21°C, a wilgotność gleby - 65% polowej pojemności wodnej - wówczas marchew wykształca korzenie charakterystyczne dla odmiany. Przy zbyt niskiej temperaturze są one długie, słabo wybarwione i mato słodkie (przyczyną tego jest powolne gromadzenie się karotenu i cukrów), natomiast przy za wysokiej temperaturze - krótkie, o jasnym miąższu i chropowatej skórce - podobne objawy wywołuje również nadmierna wilgotność gleby. Obfite deszcze, zwłaszcza występujące po okresie suszy, mogą także spowodować pękanie marchwi. W zbyt suchej glebie wyrastają korzenie długie, cienkie i mało soczyste. - Promieniowanie słoneczne - w okresie wegetacji duża jego ilość wpływa na zwiększenie zawartości cukrów i karotenu, korzenie są wówczas lepiej wybarwione. Jednak światło słoneczne padające na wystające ponad powierzchnię ziemi główki marchwi jest przyczyną ich zazielenienia, szczególnie u odmian podatnych - stąd konieczność obsypywania korzeni ziemią, zwłaszcza przy uprawie na redlinach. - Stan dojrzałości fizjologicznej. Marchew powinno się zbierać, gdy jej korzenie są dobrze wykształcone, a na przekroju podłużnym w rdzeniu widoczne są jaśniejsze plamki - skupienia cukrów. Innym kryterium świadczącym o gotowości do zbioru jest łatwe oddzielanie się kory od rdzenia. Czasami jednak uchwycenie tego terminu jest trudne, ze względu na zaburzenia wywołane przez choroby, zmienną temperaturę lub suszę. Marchew zebrana zbyt wcześnie ma niską zawartość karotenu, a wysoką azotanów, przy opóźnieniu terminu zbioru jest zdrewniała, niesmaczna i często popękana. - Gleba. Korzenie marchwi uprawianej na glebach lekkich oraz torfowych o uregulowanych stosunkach wodnych mają kształt typowy dla odmiany oraz delikatną skórkę i smaczny miąższ. Gleby gliniaste, ciężkie oraz kamieniste sprzyjają rozwidlaniu się korzeni. Marchew nie powinna być uprawiana na stanowiskach kwaśnych. Optymalne pH wynosi 6-7 - zbyt niski odczyn gleby sprzyja gromadzeniu się azotanów w korzeniach. Wapnowanie najlepiej jest przeprowadzać na rok przed uprawą marchwi, gdyż ta uprawiana na glebach świeżo wapnowanych ma gorszy smak. - Nawożenie organiczne, zwłaszcza słabo rozłożonym obornikiem, może powodować zniekształcenia korzeni oraz ich rozwidlanie się. W związku z tym marchew najlepszej jakości uzyskuje się w 2. i 3. roku po nawożeniu organicznym. - Nawożenie mineralne ma duży wpływ na jakość marchwi. Wysokie dawki azotu mogą powodować pogorszenie jakości - w korzeniach więcej będzie wówczas azotanów. Ze względu na dużą ruchliwość tego pierwiastka, wyniki analizy gleby nie mogą być jedyną podstawą do ustalenia dawki. Należy uwzględniać także jego ilość wypłukiwaną przez deszcze, ilość substancji organicznej ulegającej mineralizacji oraz odmianę i przewidywany plon marchwi (sposób obliczania przedstawiono w HO 5/98). Spulchnianie gleby o dużej zawartości substancji organicznej powoduje przyspieszenie procesów mineralizacji, co może zwiększać zawartość azotanów w podłożu. Maksymalnie zaleca się dawkę do 150 kg N/ha dla odmian wczesnych (mniej w uprawie przeznaczonej na zbiór pęczkowy) oraz 150-200 kg N/ha dla odmian późnych. Nawożenie fosforem oraz potasem wpływa na nieznaczne obniżenie zawartości cukrów - glukozy i fruktozy - nie ma wpływu na zawartość karotenu oraz suchej masy w korzeniach marchwi. Orientacyjne dawki nawozów fosforowych i potasowych na hektar wynoszą 100-180 kg P2O5 i 200-400 kg K2O. Przy nawożeniu magnezem zwiększa się zawartość cukrów i karotenu. Zbyt wysoka zawartość mikroelementów, takich jak mangan, bór, miedź, molibden, żelazo, powoduje pogorszenie jakości korzeni. Jednak niedobór tych pierwiastków jest przyczyną zmniejszenia się zawartości karotenu i cukrów. - Gęstość siewu - przy zbyt gęstym korzenie marchwi są cienkie i często zniekształcone. Jednak zbyt rzadki siew może powodować nadmierne grubienie i pękanie korzeni marchwi. Norma wysiewu wynosi od 1 do 8 kg nasion na hektar (zależnie od celu uprawy, rozstawy, warunków środowiska oraz zdolności kiełkowania i precyzji wysiewu nasion). - Nawadnianie - w okresie intensywnego wzrostu korzeni spichrzowych (około 2 miesiące przed zbiorem), gdy wilgotność gleby zmniejszy się do 60-65% polowej pojemności wodnej (lub gdy siła ssąca gleby wynosi 0,05-0,06 MPa) wpływa na zwiększenie plonu oraz poprawę jakości korzeni. Zabieg ten nie zmienia zawartości karotenu, ale może nieznacznie obniżać zawartość cukrów. Na czarnoziemach lessowych, madach i glebach brunatnych nawadnianie zwiększa skłonność do przerastania rdzenia oraz odstania główki korzeni, co prowadzi często do ich zazielenienia.

Uprawa marchwi na zbiór w pęczkach
pozwala przedłużyć okres sprzedaży tego warzywa - w wielu krajach dostępnego w tej formie przez cały rok. W polskich warunkach dostarczenie młodej marchwi zimą jest niemożliwe, jednak powinna być ona u nas oferowana od wczesnej wiosny do późnej jesieni. Najwyższą cenę można uzyskać za najwcześniejszą marchew pęczkowaną, dlatego należy zwrócić uwagę na czynniki przyspieszające zbiór oraz niektóre zasady uprawy tego warzywa: - Uprawę należy prowadzić na glebach lekkich i próchnicznych, które szybko obsychają i nagrzewają się na wiosnę, co stwarza dobre warunki do wczesnego wzrostu roślin. Na glebach ciężkich z powodu gorszych warunków cieplnych wyraźne jest opóźnienie zbiorów. Przygotowanie gleby należy rozpocząć od wykonania jesienią głębokiej orki. W przypadku uprawy na zbiór letni czy jesienny marchew korzystnie reaguje na orkę przedsiewną. Przed wysiewem nasion pole należy wyrównać i spulchnić. - Na zbiór wczesny uprawia się odmiany, których okres wegetacji w optymalnych warunkach, przy temperaturze 15-21°C, wynosi około 65-85 dni. Przy siewie wczesnowiosennym lub na zbiór jesienny wydłuża się on do około 100 dni z powodu gorszych warunków wegetacji. Większość odmian wczesnych w typie Amsterdamskiej - np. Karo F1 ma cienkie korzenie długości 13-16 cm i małą nać. Odmiany typu nantejskiego, np. Napoli F1, Nandor F1 mają korzenie większe niż te poprzednie, bardzo dobrze wybarwione, dają bardzo wczesny plon i mogą być uprawiane na zbiór pęczkowy od wczesnej wiosny do późnej jesieni. - Należy unikać zbyt głębokiego siewu (zwłaszcza wiosną), gdyż może to opóźnić termin zbioru. W zależności od rodzaju gleby i jej wilgotności, marchew wysiewamy na głębokość 1-3 cm. W celu uzyskania wczesnego plonu powinniśmy wysiewać marchew rzadko. Dobry plon (około 20 pęczków z 1 m2) można uzyskać przy gęstości roślin 100-150 sztuk na metr kwadratowy. - Wczesność plonu zależy od terminu siewu. Największe przyspieszenie, o 23-29 dni, uzyskuje się siejąc marchew we wrześniu. Należy jednak wziąć pod uwagę, że termin ten jest ryzykowny i można go polecać w rejonach o łagodnych zimach (okolice nadmorskie). Spadek plonu przy siewie wrześniowym może być spowodowany wymarznięciem roślin lub ich wybijaniem w pędy kwiatostanowe. Dlatego do uprawy z siewu wrześniowego należy wybierać odmiany o małej skłonności do jarowizacji, np. Nantes. Przy siewie późną jesienią nasiona kiełkują dopiero wiosną. Daje to przyspieszenie wschodów o około 20, natomiast zbiorów o około 14 dni. Konieczne jest jednak wówczas zwiększenie normy wysiewu o około 10%. Przyspieszenie zbiorów uzyskuje się również w uprawie pod osłonami. Wyższy jest wówczas udział plonu handlowego oraz lepsza jego jakość. W tunelach foliowych marchew można zbierać o 7-12 dni wcześniej niż tę uprawianą bez osłon. Podobne efekty daje płaskie przykrycie folią perforowaną - zakładamy ją wczesną wiosną (w końcu marca) i zdejmujemy, gdy rośliny mają 2-4 liście właściwe. Znacznie dłużej niż folię można utrzymywać osłony z włókniny, gdyż nie następuje pod nimi przegrzanie roślin. Włókninę zdejmujemy, gdy rośliny osiągną 5-10 cm. Marchew spod takich osłon można zbierać o około 7 dni wcześniej niż tę uprawianą tradycyjnie. - Możliwość chemicznego zwalczania chwastów w uprawie marchwi na zbiór pęczkowy jest ograniczona, ze względu na krótki okres uprawy. Herbicydów zawierających linuron (np. Afalon Dyspersyjny 450 SC, Afalon 50 WP) oraz prometrynę (np. Azogard 50 WP, Gesagard 50 WP) można używać tylko bezpośrednio po siewie. Przed wschodami można dodatkowo użyć Reglone Turbo 200 SL i Bastę 150 SL, zgodnie z aktualnym programem ochrony warzyw. Później trzeba prowadzić tylko mechaniczną walkę z chwastami. - Dawka azotu nie powinna przekraczać 100 kilogramów na hektar - ze względu na ryzyko nagromadzenia w korzeniach szkodliwych dla zdrowia człowieka azotanów. Najlepiej podawać ją w 2, 3 zabiegach lub w całości przed siewem nasion, dokładnie mieszając nawóz z glebą. Przy nawożeniu pogłównym nawozami azotowymi ostatnią dawkę azotu należy podawać najpóźniej na 7, 8 tygodni przed zbiorem. Wcześniejsze dostarczenie nawozów azotowych ogranicza gromadzenie się azotanów w korzeniach. Nawozy fosforowe i potasowe podaje się w całości przed siewem mieszając je z glebą. Orientacyjne ich dawki P2O5 powinny wynosić 70-100 kg na 1 ha i 120-160 kg K2O/ha. - W okresach suszy bardzo ważne jest nawadnianie, gdyż niedobór wilgoci w glebie powoduje opóźnienie zbiorów. Jednorazowa dawka wody powinna wynosić około 10-25 mm. - Do końca lipca marchew wykopuje się po wybarwieniu korzeni, gdy ich średnica wynosi ponad1,5 cm, a po 1 sierpnia - ponad 2 cm. Wiąże się ją wiosną w pęczki po 250 g, a po 1 lipca w 500-gramowe, przy czym w tych ostatnich nać nie powinna stanowić więcej niż 30% masy. Korzenie powinny być czyste, zdrowe, jędrne, nieuszkodzone i wyrównane pod względem wielkości, kształtu oraz zabarwienia. Pęczki można przechowywać przez 1, 2 tygodnie - w temperaturze 0-1°C i przy wilgotności względnej powietrza wynoszącej 90%. Autor pracuje w Katedrze Warzywnictwa Akademii Rolniczej w Poznaniu