Numer 09/2001
Pod względem uprawy fasoli na suche nasiona Polska zajmuje czwarte miejsce w Europie. Według danych FAO, w 1999 roku powierzchnia uprawy fasoli dla celów konsumpcyjnych oraz na produkcję materiału siewnego wynosiła w naszym kraju 24 tysiące hektarów, a produkcja suchych nasion osiągnęła 48 tysięcy ton.
| Wymagania klimatyczne | ||
| Fasola jest rośliną ciepłolubną. Kiełkuje w temperaturze 10°C, wschodzi przy 13–25°C, minimum dla wzrostu wynosi 10°C, optimum — 23°C. Utrzymująca się przez dłuższy okres temperatura zarówno poniżej 15°C, jak i powyżej 30°C powoduje ograniczenie kwitnienia, opadanie kwiatów, słabe zawiązywane strąków, co prowadzi do zmniejszenia plonu. Temperatura powyżej 30°C w okresie kwitnienia i zawiązywania strąków jest również przyczyną skracania ich długości, zmniejszenia liczby nasion w strąku oraz ich masy, przyspieszenia dojrzewania i skrócenia okresu wegetacji. Fasola wielokwiatowa jest mniej wrażliwa na niską temperaturę niż fasola zwykła. Obydwa gatunki odznaczają się dużą wrażliwością na wiatr. Uprawa w miejscach osłoniętych pozwala na uzyskanie plonu o 20–50% większego w porównaniu z otrzymywanym z roślin nieosłanianych. Niekorzystne jest lokalizowanie plantacji na stanowiskach zacienionych, na przykład w sadach. Wymagania wodne fasoli są umiarkowane, ale wielokwiatowa ma większe niż zwykła. Największe zapotrzebowanie na wodę występuje w fazie pęcznienia i kiełkowania nasion oraz w okresie kwitnienia i zawiązywania strąków. | ||
|
| ||
| Wymagania glebowe | ||
| Fasola nie może być uprawiana na glebach zbyt lekkich ani zlewnych, zaskorupiających się, o wysokim poziomie wody gruntowej. Odpowiednie do jej uprawy są wszystkie typy ciepłych, próchnicznych, szybko nagrzewających się gleb, o dobrych stosunkach wodno-powietrznych i odczynie zbliżonym do obojętnego. | ||
|
| ||
| Rejonizacja upraw | ||
| Najodpowiedniejsze do uprawy są rejony, w których izoterma czerwca wynosi 16,5°C, lipca 18°C i sierpnia 17°C, a długość okresu bez mrozów minimum 140 dni. Sierpniowe opady nie powinny przekraczać 90 mm. Zbyt obfite utrudniają bowiem dojrzewanie i dosychanie strąków, które dodatkowo łatwo ulegają porażeniu przez choroby. Najbardziej przydatne do uprawy fasoli na nasiona są rejony: - południowej Lubelszczyzny; - okolice Rzeszowa, Jarosławia i Przemyśla; - krakowski — okolice Tarnowa, Dąbrowy Tarnowskiej oraz Bochni; - centralny — Polski środkowej; - poznańsko-pomorsko-łódzki. | ||
|
| ||
| Stanowisko w zmianowaniu, nawożenie i uprawa gleby | ||
| Fasola nie ma dużych wymagań co do przedplonu, może być uprawiana po warzywach kapustnych, cebulowych, po pomidorach, ogórkach czy roślinach rolniczych — okopowych i zbożach. Stanowisko pod fasolę na suche nasiona może być założone w drugim lub trzecim roku po oborniku. Fasola wielokwiatowa ma większe wymagania co do nawożenia organicznego niż zwykła. Obornik (30 t/ha) daje się jesienią. Dodatkowo wprowadza się (dawki na 1 ha) 100–200 kg superfosfatu potrójnego (46–92 kg P2O5) oraz 100–200 kg siarczanu potasu (50–100 kg K2O). Jesienią, jeśli pH gleby jest niższe od 6,0, wapnuje się podając na hektar 1 t tlenku wapnia (CaO) na glebach cięższych lub 2 t węglanu wapnia (CaCO3) na lżejszych. Fasola jest bardzo wrażliwa na niedobór mikroelementów (boru, molibdenu i manganu), co należy uwzględnić w nawożeniu na glebach lekkich, torfowych i przewapnowanych. W uprawie fasoli konieczna jest głęboka orka przedzimowa. Wczesną wiosną należy wykonać włókowanie w celu zabezpieczenia gleby przed utratą wilgoci oraz zniszczenia chwastów, po wysianiu nawozów azotowych (dawki na 1 ha) — 100 kg saletry amonowej (34 kg N) lub 100 kg mocznika (46 kg N) — przeprowadza się kultywatorowanie i bronowanie. Przed siewem nasion, w razie potrzeby, stosujemy glebogryzarkę. Gleba powinna być starannie przygotowana, na co szczególnie wrażliwa jest fasola zwykła (jej nasiona kiełkują epigeicznie — nadziemnie — liścienie rośliny wydostają się nad powierzchnię gleby). | ||
|
| ||
| Siew | ||
| Nasiona przed siewem powinny być zaprawione przeciw szkodnikom i patogenom glebowym. Korzystne jest również traktowanie nasion (szczepienie) bakteriami Rhizobium leguminosarum bv. phaseoli (np. preparatem Nitragina), gdy fasola uprawiana jest na danym polu po raz pierwszy, lub jeśli przerwa w uprawie była dłuższa niż cztery lata. Nasiona zaprawia się co najmniej dzień przed szczepieniem, a to wykonuje się bezpośrednio przed siewem. Fasola na suche nasiona uprawiana jest jako plon główny, termin jej siewu przypada między 10 a 15 maja, wielokwiatową można wysiewać o kilka dni wcześniej. Norma wysiewu dla nasion małych fasoli zwykłej wynosi 70–90 kg/ha, a dla tych średniej wielkości i dużych 100–150 kg/ha. Nasiona fasoli wielokwiatowej wysiewa się w ilości 70–150 kg/ha. Na dużych powierzchniach używa się siewnika wielorzędowego z przyrządem wysiewającym do dużych nasion, zaopatrzonego w kółka ugniatające za redlicami. Dzięki temu unika się wałowania plantacji po siewie, które sprzyja powstawaniu skorupy utrudniającej wschody i początkowy wzrost roślin. Nasiona fasoli zwykłej wysiewa się w rzędy co 40–45 cm, a w rzędzie co 8–10 cm, odmiany karłowe i biczykowe fasoli wielokwiatowej — co 20–25 cm w rzędzie. Głębokość siewu powinna wynosić 2–5 cm, w zależności od wielkości nasion i typu gleby. Głębsze umieszczanie nasion (na 4–5 cm) jest konieczne, gdy używa się herbicydów. Wrażliwa na te środki jest fasola wielokwiatowa, ponieważ jej nasiona kiełkują hypogeicznie (liścienie pozostają w glebie). Nasiona fasoli wielokwiatowej tycznej odmiany 'Piękny Jaś' wysiewa się najczęściej systemem pasowo-rzędowym, w dwóch rzędach odległych co 50–60 cm, w rzędzie odległość wynosi około 50 cm, a między pasami 120 cm. W punkcie wysiewa się po 2, 3 nasiona — przy prowadzeniu roślin na sznurkach podwieszonych do konstrukcji — lub po 4 i więcej nasion — przy uprawie fasoli na tyczkach. Odmiana ta uprawiana jest często współrzędnie z innymi roślinami. | ||
|
| ||
| Zabiegi pielęgnacyjne | ||
| Fasola jest bardzo wrażliwa na zaskorupienie gleby, dlatego ważnym zabiegiem pielęgnacyjnym jest spulchnianie międzyrzędzi, połączone ze zwalczaniem chwastów. Zabieg ten należy przeprowadzać ostrożnie, aby nie uszkodzić korzeni bocznych znajdujących się płytko pod powierzchnią gleby. Rośliny fasoli w początkowym okresie uprawy — do czasu, gdy zakryją międzyrzędzia — są wrażliwe na zachwaszczenie. Plantacje odchwaszczane są 2-, 3-krotnie, pierwszy raz po wzejściu roślin, drugi przed kwitnieniem oraz trzeci raz około miesiąca po kwitnieniu. Na dużych plantacjach do walki z chwastami używa się herbicydów, zgodnie z zaleceniami Programu ochrony warzyw (patrz HO 1/2000). W rejonach intensywnej uprawy fasoli istnieje niebezpieczeństwo wystąpienia strąkowca fasolowego, dlatego konieczne jest stosowanie profilaktycznych zabiegów ochrony w początkowym okresie dojrzewania strąków, zgodnie z zaleceniami Programu ochrony warzyw (HO 1/2000). Na plantacjach fasoli 'Piękny Jaś' konieczne jest ustawienie tyczek lub konstrukcji do prowadzenia roślin przy sznurkach, najlepiej bezpośrednio po siewie lub w okresie wschodów. Tyczki powinny być mocne i głębiej niż konstrukcje umieszczone w glebie, a do tych ostatnich niezbędne są "odciągi", aby w okresie wegetacji pod ciężarem roślin nie dochodziło, zwłaszcza podczas silnych wiatrów, do ich przewracania. Fasola wielokwiatowa jest rośliną obcopylną, zapylenia dokonują trzmiele i pszczoły, bliskość pasiek wpływa korzystnie na zawiązywanie strąków i plon nasion. | ||
|
| ||
| Zbiór | ||
Odmiany f a s o l i z w y k ł e j dojrzewają od połowy sierpnia. Ich zbiór przeprowadza się jednorazowo, rośliny są ścinane lub koszone i pozostawiane do przeschnięcia przez kilka dni na polu, następnie zwozi się je pod wiaty czy do innych przewiewnych pomieszczeń. Podczas wilgotnej, deszczowej pogody konieczne jest dosuszanie roślin przy pomocy suszarni podłogowej. Temperatura strumienia powietrza do suszenia nie powinna przekraczać 30°C. Odmiany f a s o l i w i e l o k w i a t o w e j — karłowe i biczykowe — dojrzewają we wrześniu. Na Lubelszczyźnie, gdzie rozpowszechnione są miejscowe odmiany biczykowe, zbiór przeprowadza się ścinając całe rośliny w pierwszej lub drugiej dekadzie września, następnie rośliny układane są na drewnianych kozłach na polu, gdzie dosychają przez 3–5 tygodni (fot.).
Odmiana tyczna 'Piękny Jaś', o najdłuższym okresie wegetacji, rozpoczyna dojrzewanie około połowy września lub na przełomie września i października. Odmiana ta wymaga wielokrotnego zbioru, który, w zależności od przebiegu pogody w okresie wegetacji, przeprowadza się 5–10 razy (ułatwić zbiór może ścięcie roślin przy szyjce korzeniowej — gdy większość strąków na roślinie jest wyrośnięta — i pozostawienie do całkowitego doschnięcia strąków na podporach czy sznurkach podwieszonych do konstrukcji). Nie ma specjalistycznych maszyn do omłotu fasoli. Najczęściej używa się młocarni do zboża, przystosowanej do omłotu roślin strączkowych. Plon handlowy nasion fasoli wynosi 1–3 t/ha i uzależniony jest przede wszystkim od przebiegu pogody w okresie wegetacji. Prof. dr hab. H. Łabuda jest pracownikiem Katedry Warzywnictwa i Roślin Leczniczych Akademii Rolniczej w Lublinie | ||
