Numer 11/2001
W ostatnim dziesięcioleciu maleje produkcja kwalifikowanych sadzonek malin i truskawek. Spowodowane jest to niestabilną opłacalnością produkcji. Materiał z certyfikatem pokrywa zaledwie kilkadziesiąt procent krajowego zapotrzebowania, reszta — najczęściej niskiej jakości — jest niewiadomego pochodzenia. Struktura odmianowa materiału elitarnego w przyszłości powinna być dostosowana do potrzeb rynku. Zbyt mała natomiast wydaje się jego ilość.
| Opłacalność produkcji owoców | ||||
Maliny na polskim rynku są przykładem owoców, które wskutek znikomej wytrzymałości na transport, najwcześniej z wszystkich owoców miękkich zaczęto przygotowywać do sprzedaży w małych opakowaniach jednostkowych. Istniejące kalkulacje opłacalności produkcji tego gatunku (COBRO, SPOIERiGŻ) dotyczą wyłącznie owoców przeznaczonych do przetwórstwa. Badania COBRO dla lat 1990–1999 wskazują, że produkcja malin przemysłowych była opłacalna w latach 1992–95 oraz w roku 1998. Zgodnie z obliczeniami SPOIERiGŻ dla lat 1994–2000, wysoka koniunktura była w latach 1994 i 1995, a produkcja opłacalna w 1998 r. i 2000 r. Można więc zaobserwować 2–4-letnią cykliczność okresów dobrych lub złych dla plantatorów. Koniec dekady był dla producentów malin przemysłowych umiarkowanie korzystny. W bieżącym sezonie koszty produkcji kilograma owoców, przy wydajności ok. 8 t/ha, wynosiły około 2,5 zł, a średnie ceny skupu to 2,05 zł/kg. Dlatego o opłacalności produkcji można było mówić przy zbiorach minimum 10 t/ha owoców. Korzystnie przedstawia się produkcja owoców deserowych, nawet jeśli uwzględni się koszty opakowań jednostkowych (około 1 zł/kg). W 1997 roku na warszawskich targowiskach hurtowych płacono średnio 6,4 zł za kg takich malin, a w 1998 r. — 8,1 zł. W bieżącym sezonie — do 3. dekady sierpnia — cena hurtowa kilograma malin wynosiła 4–5 zł. Najdroższa była 'Poranna Rosa' (6–7 zł/kg) o żółtych owocach, rzadko jeszcze spotykana na rynku (fot.).Podobne prawidłowości daje się zaobserwować dla truskawek. Według wyliczeń COBRO za lata 1990–99, ich produkcja dla przetwórstwa była opłacalna tylko w ciągu pięciu z tych lat (1990, 1993–94, 1998–99). Wysoki poziom opłacalności zanotowano jedynie w latach 1994 i 1998. Potwierdzają to wyliczenia SPOIERiGŻ. W 2000 r. wskaźnik opłacalności produkcji tych owoców spadł drastycznie do poziomu zaledwie 54%. Bieżący rok przyniósł dalsze pogorszenie sytuacji — wzrósł koszt produkcji truskawek, który szacowany jest na około 2 zł/kg. Tymczasem, według notowań SPOIERiGŻ, średnia cena płacona przez zakłady przetwórcze to zaledwie 0,99 zł/kg. W Warszawie dopiero w 1998 r. pojawiły się na rynku znaczące ilości deserowych truskawek oferowanych poza tradycyjnym sezonem. Kalkulację kosztów oraz ocenę opłacalności przedstawił niedawno Łukasz Konopacki (tab. 1), na podstawie danych z własnego gospodarstwa. Według niego, opłacalność produkcji deserowych truskawek w ostatnich latach spadła. Przykładowo, jeżeli w 1996 r. dla odmiany 'Elsanta' na zbiór opóźniony, w rok po założeniu plantacji wskaźnik opłacalności wynosił 239%, to w 2000 r. — tylko 134%.
Porównując tegoroczne koszty produkcji (tab. 1) z cenami hurtowymi na rynku warszawskim (w 2. połowie maja i 1. dekadzie czerwca 5–9 zł/kg), można stwierdzić, że dochodowość uprawy truskawek na zbiór przyspieszony była wysoka. Według oceny producentów, współczynnik opłacalności nawet w tym roku może wynieść średnio 120–140%. Cena hurtowa owoców deserowych o opóźnionym terminie dojrzewania w połowie lipca bieżącego roku wynosiła 2,5 zł/kg, a na początku sierpnia już około 4,5 zł/kg. | ||||
|
| ||||
| Struktura produkcji szkółkarskiej | ||||
Produkcja kwalifikowanych sadzonek malin (tab. 2) maleje — w 1987 r. zakwalifikowano prawie 7 mln sztuk, do 1993 r. obserwowano jej drastyczny spadek do około 330 tys. szt. Od 1994 r. poprawa koniunktury pociągnęła za sobą wzrost produkcji kwalifikowanych sadzonek, ale już tylko do wartości około 1,3 mln szt. (1997 r.). Ilość ta zaspokaja potrzeby w bardzo niewielkim zakresie — wystarcza na założenie około 160 ha plantacji produkcyjnych — i świadczy o znacznym udziale w rynku materiału nieznanego pochodzenia i, zwykle, złej jakości.
W ostatniej dekadzie dr J. Danek z SZD w Brzeznej wyhodował kilka bardzo wartościowych odmian. Są wśród nich przede wszystkim deserowe — 'Polana', 'Polka', 'Pokusa', 'Poranna Rosa', 'Nawojka' — o opóźnionej porze dojrzewania oraz przemysłowa — 'Beskid'. Wśród sadzonek zakwalifikowanych w 2000 roku odmiany te stanowiły ponad 55% ('Polana' — 51%, 'Beskid' — 4,8%; tab. 3).
Analiza struktury odmianowej materiału elitarnego zakwalifikowanego w 2000 roku wskazuje na zwiększający się udział polskich malin w produkcji. Na elitarnych plantacjach matecznych stanowiły one w 2000 roku prawie 80% ('Polana' — 51,9%, 'Beskid' — 16,7% 'Polka' — 4,1%, 'Nawojka' — 2,3%, 'Poranna Rosa' — 3,7%). Produkcja kwalifikowanych sadzonek truskawek (tab. 2) wykazuje dużą zmienność. W latach 1986–89 produkowano 51–69 mln sadzonek, a w 1992 r. jedynie około 10 mln. W latach 1997–2000 zakwalifikowano ich 21–44 mln sztuk. Zmiany liczby wyprodukowanych roślin odpowiadają koniunkturze na rynku owoców przemysłowych. Materiału kwalifikowanego jest jednak tak mało, że wystarcza najwyżej na założenie plantacji matecznych. W ostatnich latach kwalifikowane sadzonki truskawek produkuje się tylko w kilkunastu gospodarstwach. Szacuje się natomiast, że poza kwalifikacją znajduje się około 60% roślin. Dotyczy to przede wszystkim 'Sengi Sengany' i, prawdopodobnie, niekorzystnie odbija się na plonowaniu plantacji założonych z takiego materiału. Zmienia się struktura odmianowa zakwalifikowanych sadzonek (tab. 4 ). Stale dominuje 'Senga Sengana', pojawiają się jednak nowe kreacje, coraz lepiej spełniające wymagania rynku owoców deserowych, na przykład, 'Kent', 'Elkat', 'Honeoye' (w 2000 roku stanowiły ponad 37% zakwalifikowanych roślin).
W następnych latach tendencja ta powinna się utrzymać, czego potwierdzeniem jest struktura elitarnych plantacji matecznych, których odmiany deserowe stanowią prawie 52%. Dominują 'Elsanta' (22,5%) oraz 'Elkat' (11,2%), oprócz nich pojawiło się siedem nowych polskich odmian, 'Vikat', 'Heros', 'Luna', 'Real', 'Seal', 'Filon', 'Astra'. Interesujące są także te z grupy 'Maj' i 'Mar', już rozmnażane i kwalifikowane. Stwarza to nadzieję na umocnienie się rynku owoców deserowych. | ||||
