Numer 11/2001
Trafny wybór odmiany jest jednym z warunków powodzenia intensywnej produkcji pomidorów pod osłonami. Przed wprowadzeniem nowych kreacji trzeba poznać nie tylko ich cechy morfologiczne, ale i wymagania uprawowe, których nieznajomość bardzo często prowadzi do błędów, zwłaszcza w nawożeniu.
Wszystkie zalecane odmiany są wartościowe, jednak mniej lub bardziej reagują na warunki uprawowe. Odmiany najbardziej produktywne (bardzo wczesne, plenne, o owocach dobrej jakości) mają zwiększone wymagania uprawowe. Nie wszystkie sprawdzone w tradycyjnych warunkach kreacje równie dobrze będą się zachowywały w podłożach, przy cyklach całorocznych. Wzrastają też oczekiwania konsumentów — szczególnie co do kształtu owocu, osadzenia szypułki, twardości, intensywności jego wewnętrznego wybarwienia, wypełnienia, trwałości (L.S.L.), smaku bezpośrednio po zbiorze i dłuższym przechowywaniu. | |
| |
Siła wzrostu | |
Jest cechą genetyczną odmiany, w mniejszym stopniu zależy od warunków zewnętrznych. Decyduje o rozbudowaniu nadziemnej części roślin oraz długości okresu uprawy. Genetycznie uwarunkowana jest także równowaga wzrostu wegetatywnego i generatywnego. Wyodrębnia się odmiany silnie rosnące (o nieprzerwanej sile wzrostu, przydatne do upraw bezglebowych) oraz odmiany samokończące (całkowicie lub częściowo, zazwyczaj za 4.–6. gronem). W grupie silnie rosnących są średnioowocowe (o owocach 80–120 g), mięsiste (owoce 130–150 g) i wielkoowocowe (owoce powyżej 150 g). | |
| |
Pokrój roślin | |
Może być luźny, średnio zwarty i zwarty. Mimo że jest cechą genetyczną, duży wpływ mają na niego warunki uprawy. Szczególnie niebezpieczne jest przenawożenie roślin odmian mających tendencje do silnego wzrostu wegetatywnego. | |
| |
System korzeniowy | |
Szczególnie jego gęstość i liczba korzeni przybyszowych jest ważną cechą decydującą o przydatności odmiany do uprawy tradycyjnej lub bezglebowej. | |
| |
Typ kwiatostanów i gron | |
Mogą one być pojedyncze, podwójne i złożone. Warunki uprawowe wpływają na formowanie się różnorodnych gron u tej samej odmiany — na przykład grona złożone często wytwarzają się w niskiej temperaturze. W zmiennych warunkach świetlnych wyrastają one pod ostrym kątem, a przy braku światła kwiaty rozwijają się nieprawidłowo lub wcale, powstają grona mało rozbudowane. | |
| |
Owoc | |
Jego kształt, masa, wybarwienie, wypełnienie i trwałość są cechami odmianowymi, modyfikowanymi również przez warunki zewnętrzne — temperaturę i światło. Cechy te decydują o przydatności odmiany do upraw pod osłonami. Obecnie zwraca się coraz częściej uwagę na długość i łatwość odrywania się szypułki oraz wielkość ordzawienia przyszypułkowego owoców. Ich pękanie jest cechą odmianową, ale warunki agrotechniczne też mają wpływ na to zaburzenie. Cenną właściwością jest twardość i wypełnienie owoców pozwalające zachować ich jędrność przez dłuższy czas po zbiorze, umożliwiające dłuższe przechowywanie i transport. Wprowadza się do uprawy odmiany z genem twardości zapewniającym przedłużoną trwałość owoców po zbiorze (long shelf life) — dla zachowania dobrego smaku wymagają one zbioru w fazie pełnego wybarwienia. Zielona piętka jest cechą odmianową, ale jej występowanie zależy od warunków uprawy, a szczególnie prawidłowego nawożenia. | |
| |
Wczesność plonowania | |
Określa się ją wielkością plonu zebranego w pierwszej 1/3 okresu zbiorów wiosennych lub z trzech pierwszych tygodni uprawy przedłużonej, niezależnie od długości jej prowadzenia. Niejednokrotnie wczesność plonowania jest błędnie utożsamiana z przydatnością do wczesnej uprawy. Odmianą wczesną jest ta, która w krótkim czasie, w tych samych warunkach uprawowych, jakie zapewniono innym odmianom, rozpoczyna wcześniej plonowanie i daje większą masę owoców. W wiosennej uprawie plon wczesny tych samych odmian może być różny, w zależności od roku. Przy tych samych terminach sadzenia w latach o dobrych warunkach świetlnych jest on o 10–20% wyższy. Czynnikiem decydującym jest przebieg warunków świetlnych w początkowym okresie uprawy po posadzeniu roślin na miejscu stałym. Do wczesnej uprawy nie przeznacza się odmian wchodzących w okres owocowania później od innych i mających mały plon wczesny, a także wrażliwych na niedobór światła. | |
| |
Plenność | |
U nowych odmian porównuje się ze standardowymi masę ogólną zebranych owoców, plon owoców dojrzałych, plon tych handlowych (o średnicy od 3,5 do 6 cm), masę pomidorów spękanych i chorych w przeliczeniu na metr kwadratowy. | |
| |
Tolerancja lub odporność na choroby i szkodniki | |
Jest bardzo ważnym, a często niedocenianym w praktyce, czynnikiem zmniejszania ryzyka uprawy pomidorów, szczególnie tam, gdzie nie przeprowadzono dezynfekcji podłoża. Poszczególne kreacje mogą dysponować kombinacjami poniższych odporności i tolerancji: Tm — odporność na wirusa mozaiki tytoniu; C1–5 — odporność na brunatną plamistość liści (Cladosporium fulvum) — cyfry oznaczają odporność na rasy grzyba; F1–2 — odporność na fuzaryjne więdnięcie pomidora (Fusarium oxysporum) — cyfry oznaczają odporność na rasy grzyba; V — odporność na werticiliozę (Verticillium albo-atrum); P lub K — tolerancja na porażenie przez korkowatość korzeni (Pyrenochaeta lycopersici); Wi — odporność na srebrzystość liści (Silver sp.); N — odporność na nicienie (Nematodes); Fr, Forl — odporność na fuzariozę zgorzelową pomidora (Fusarium oxysporum f. sp. radicis-lycopersici); Oi — tolerancja na mączniaka prawdziwego (Oidium lycopersici); Ph — tolerancja na zarazę ziemniaka na pomidorze (Phytophthora infestans); TYLC — odporność na wirusa żółtej mozaiki pomidora; Sw — odporność na wirusa brązowej plamistości pomidora (Tomato spotted wilt virus). Nie ma odmian pomidora odpornych na szarą pleśń, ale różnią się one stopniem tolerancji na jej sprawcę. Pomidory wielkoowocowe z głębokim zagłębieniem przyszypułkowym są mocniej porażane niż te o płytkim zagłębieniu. Kreacje o owocach średniej wielkości, z gładką skórką, ulegają szarej pleśni w mniejszym stopniu wówczas, kiedy grona owocowe nie są zbite. Bogate ulistnienie roślin sprzyja rozwojowi tej choroby. | |
| |
Tolerancja na warunki uprawowe (temperatura, zasolenie, światło) | |
Plonowanie pomidorów zależy nie tylko od cech odmiany i umiejętnego jej dobrania do obiektu uprawowego (szklarnie lub tunele foliowe, uprawy tradycyjne lub bezglebowe), ale również od warunków środowiska (okres — wiosna, jesień, uprawa przedłużona, nasłonecznienie, temperatura, wilgotność) i agrotechnicznych (jakość rozsady, zapylanie lub hormonizacja, nawożenie). Odmiany przeznaczone do uprawy bezglebowej muszą być przystosowane do wzrostu, prawidłowego kwitnienia i obfitego owocowania w zmniejszonej ilości podłoża, przy wysokiej temperaturze i jej wahaniach, wykazywać tolerancję na patogeny uszkadzające czy powodujące zamieranie korzeni oraz szyjki korzeniowej. Wprowadzenie odmian znoszących obniżenie i wahania temperatury, szczególnie w początkowej fazie wzrostu roślin, zmniejsza ryzyko uprawy przy częstych w obiektach uprawowych niedoborach ciepła. W przeciętnych warunkach uprawowych wiele odmian wykazuje tendencję do tworzenia owoców zniekształconych, silnie żebrowanych, spękanych — nie powinno się ich uprawiać w warunkach sprzyjających ujawnianiu się tych negatywnych cech. Sadzone w optymalnych warunkach dają plon jakościowo bardzo dobry. Odmiany wykazujące dużą skłonność do pękania owoców nie nadają się do uprawy tam, gdzie nie jest możliwe zapewnienie minimalnej temperatury 12°C oraz nieprzekraczającej 30°C, a także systematycznego podlewania roślin i ich cieniowania w czasie upałów. | |
| |
Nowe typy odmian | |
Dotychczas, zarówno w Polsce, jak i w innych krajach, uprawiano pomidory silnie rosnące (o owocach średnich, dużych lub wielkoowocowe), zbierane pojedynczo w miarę ich wybarwiania. W ostatnich latach wśród tych odmian została wyodrębniona grupa, w której zbiera się całe grona. Coraz powszechniej do uprawy wprowadzane są również odmiany drobnoowocowe (podgatunek: Lycopersicum esculentum ssp. cerasiforme), zaliczane do typu cherry (wiśnia) lub do pomidorów koktajlowych. Mogą one uzupełniać i uatrakcyjniać ofertę handlową, tym bardziej że są wśród nich odmiany w nietypowych dla pomidora kolorach (żółte, pomarańczowe) oraz kształtach. Należy podkreślić, że pomidory odmian drobnoowocowych odznaczają się dobrym smakiem, intensywnym aromatem oraz wysoką wartością odżywczą. |