W hodowli chryzantem wielokwiatowych w Europie prym wiedzie Belgia, gdzie potentatem jest przedsiębiorstwo Gediflora (czyt. HO 11/99). Hodowlą i reprodukcją odmian na dużą skalę zajmują się również inne belgijskie firmy, Segers i Jolu Plant, którym starają się dorównać Niemcy (Brandkamp, Kientzler, Elsner PAC), Francuzi (Challet-Herault), Holendrzy (CBA & Van Zanten) i Włosi (Lazzeri). Poważnym rywalem dla europejskich hodowców jest Yoder z USA. O jego mocnej pozycji świadczy liczba wypromowanych odmian, które stanowią niemal połowę asortymentu chryzantem Multiflora. – Yoder proponuje, pod nazwą Garden Mums, najwięcej odmian średnio wczesnych z grupy Multiflora, o pełnych, pomponowych kwiatostanach, choć nie brak i półpełnych, o łyżeczkowatych (’Connie’, 'Donna’) lub igiełkowych (’Maggie’) kwiatach języczkowatych. Odmiany chryzantem tego hodowcy mają, w porównaniu z innymi wielokwiatowymi, najszersze zastosowanie. Świetnie sprawdzają się jako rośliny doniczkowe o regularnym pokroju, które można sadzić do podwieszanych pojemników (fot. 2). Nadają się też na formy pienne (fot. 3), po wielokrotnym traktowaniu giberelinami (czyt. HO 5/2001). Znaczenia nabiera również wiosenna sprzedaż tych odmian z okazji Świąt Wielkanocnych i Dnia Matki.
FOT. 2. ODMIANA 'CONNIE’ W WISZĄCYM POJEMNIKU
|
FOT. 3. FORMY PIENNE (NA PIERWSZYM PLANIE ODMIANA 'DENISE’)
|
Posadzone na zewnątrz, do gruntu, szybko się rozrastają i długo kwitną (o ile nie zostaną zniszczone przez jesienne przymrozki). Roczne rośliny osiągają średnicę równą ich wysokości, a dwuletnie — około metrową. Szczególnie dużo koszyczków kwiatowych mają silnie krzewiące się odmiany: 'Ginger’, 'Harvest Emily’ (fot. 4), 'Harmony’, 'Linda’ i 'Lucy’. Długim okresem kwitnienia — trwającym od połowy września do końca października, a często nawet dłużej — odznaczają się przede wszystkim odmiany średnio wczesne, podczas gdy te wczesne lub późne kwitną najczęściej tylko przez miesiąc.
FOT. 4. 'HARVEST EMILY’
|
Niektóre, na przykład 'Bravo’, 'Donna’, 'Stunning Lynn’ lub 'Sunny Robin’, nieźle zimują u nas w polu. Mogą więc zdobić rabaty w miastach i ogrodach. – Gediflora słynie z grupy Tripoli (fot. 5). Należące do niej odmiany można z łatwością odróżnić od innych chryzantem wielokwiatowych, ponieważ są bardzo silnie rozkrzewione, mają idealnie kulisty pokrój (jak formowane), giętkie pędy, małe, zaostrzone liście i drobne (ř 2–3 cm) koszyczki z jednym (lub rzadziej z kilkoma) okółkiem wąskich kwiatów języczkowatych. Ładniejsze i bardziej trwałe od białych (’T. White’) i żółtych (’T. Sunny’) są odmiany o różowych (’T. Dark’) albo czerwonych (’T. Red’) kwiatostanach. Chryzantemy z grupy Tripoli charakteryzują się 6-tygodniową reakcją fotoperiodyczną.
FOT. 5. ODMIANY Z GRUPY TRIPOLI (POCZĄTEK KWITNIENIA)
|
Gediflora rozwija obecnie również hodowlę mającą na celu uzyskanie chryzantem o dużych (ř 5 cm), pełnych, dekoracyjnych koszyczkach. Takie cechy uzyskano u grupy Line. Proponuje się głównie odmiany bordowoczerwone, ciemnoróżowe i łososioworóżowe. Nowości podzielono na cztery podgrupy. Do pierwszej, pod nazwą S u m m e r – L i n e, należą odmiany silnie rosnące, o 5,5-tygodniowej reakcji fotoperiodycznej: biała 'Atina’, różowe 'Quinto’, 'Padre’ i 'Sienna’, żółte 'Cesaro’ i 'Urano Geel’, matowoczerwona 'Arezzo’ i pomarańczowa 'Novare’. Podgrupę G a r d y – L i n e reprezentuje rdzawopomarańczowa 'Volterra’ (fot. 6) oraz żółta 'Sorano’.
FOT. 6. 'VOLTERRA’
|
Odmiany określane wspólną nazwą Q u i c k – L i n e są od poprzednich nieco późniejsze (reakcja fotoperiodyczna około 6-tygodniowa), niższe i bardziej zwarte. Kwiaty języczkowate są zaokrąglone na końcach i przypominają kwiaty wielopłatkowych róż. Do najładniejszych w tej grupie należą: biała 'Terano’, różowa 'Pandora’ i złocistożółta 'Farini’. Najniższe i najsilniej rozkrzewione wydają się chryzantemy z podgrupy C l a s s i c – L i n e (reakcja fotoperiodyczna ponad 6-tygodniowa): porcelanoworóżowa 'Kismo’, różowa 'Carpino’ (patrz str. 56), fioletoworóżowa 'Busca’ (fot. 7), bordowoczerwona 'Medonia’, bursztynowożółta 'Sapiro’, żółta 'Sapiro Yellow’ i jasnożółta 'Ostra’ — jedyna odmiana w tej grupie o pojedynczych, drobnych koszyczkach (ř 3–4 cm, fot. 8).
FOT. 7. 'BUSCA’
|
FOT. 8. 'OSTRA’
|
– Brandkamp. Ten hodowca proponuje chryzantemy o zwartym, niemal kulistym pokroju — odmiany wczesne, o białych, żółtych i złocistobrunatnych, półpełnych kwiatostanach. Są to, między innymi: biała 'Brandaro’, żółte 'Brandaris’, 'Yellow Branglow’ i 'Branyell’ (drobne koszyczki), kremowożółta 'Lemon Brandaro’ oraz złocistobrunatna 'Branglow’ (fot. 9).
FOT. 9. 'BRANGLOW’
|
– Challet-Herault. Odmiany z grupy Verano, na przykład biała 'V. Perle’ czy żółta 'V. Jaune’, różnią się od innych chryzantem Multiflora dość luźnym pokrojem, a także dużymi kwiatostanami, które wyrastają na długich szypułach i utrzymują się na roślinach przez kilka tygodni. Głównymi zaletami grupy Myria (biała 'M. Blanc’, żółta 'M. Jaune’, różowa 'M. Rosa’, pomarańczowa 'M. Dore’, czerwona 'M. Rouge’) są z kolei kulisty, zwarty pokrój i drobne, półpełne kwiatostany. – Segers. Silny wzrost, regularny pokrój i duża liczba półpełnych kwiatostanów o zaokrąglonych płatkach to zalety, dzięki którym średnio wczesne chryzantemy o nazwach zaczynających się na „Se” cieszą się nadal sporym zainteresowaniem (od czasu ich promocji minęło już prawie 10 lat). Najładniejsze są: karminoworóżowa 'Sebasti’, fioletoworóżowa 'Severine’ i cynobrowoczerwona 'Semira Bronce’ (fot. 10)*.
FOT. 10. 'SEBASTI’ I 'SEMIRA BRONCE’ (NA DRUGIM PLANIE)
|
W 1999 r. pojawiły się na rynku trzy odmiany: 'Solana’, 'Mirella’ i 'Tanka’. Mają drobne, półpełne koszyczki (ř 3–4 cm) o zaokrąglonych „płatkach”, wyrastające na długich szypułach. – CBA & Van Zanten. Wyjątkową kreacją jest biała odmiana 'Odysseus’, o pełnych, dekoracyjnych kwiatostanach. Wśród nowości tego hodowcy na uwagę zasługuje różowy 'Amor’, o pełnych koszyczkach, i jego sporty — różowy 'A. Coral’, z ciemnoróżowym rumieńcem na kwiatach języczkowatych, oraz biały 'A. White’. Ten ostatni wyglądem i długością reakcji fotoperiodycznej (5,5 tygodni) przypomina 'Odysseusa’. |
Chryzantemy Multiflora do czasu zakończenia zaciemniania (sterowania) uprawia się pod osłonami, a następnie w polu. Na kilka tygodni przed sprzedażą rośliny wnosi się ponownie do szklarni lub tunelu. Początek uprawy. Jest ona możliwa teoretycznie przez cały rok. Względy praktyczne skłaniają jednak producentów do wyboru terminów sprzedaży odpowiadających dużemu popytowi na te rośliny, który jest największy przed 1 listopada. Jednak od kilku lat coraz więcej chryzantem wielokwiatowych kupowane jest latem lub wczesną jesienią. Nawet w Polsce udało się przekonać klientów do chryzantem doniczkowych i wydłużyć październikowo-listopadowy okres sprzedaży tych roślin o ponad dwa miesiące. Dzięki temu można je kupić już na początku sierpnia, a nawet wcześniej. W uprawie odmian z grupy Multiflora ukierunkowanej na jesienną sprzedaż zbiór s a d z o n e k przypada, dla odmian średnio wczesnych, w II dekadzie maja, dla wczesnych — na początku czerwca, a dla bardzo wczesnych — w II dekadzie czerwca. Ukorzenione sadzonki doniczkuje się, te odmian średnio wczesnych w I dekadzie czerwca, odmian wczesnych — w II dekadzie czerwca, a bardzo wczesnych — na początku lipca. Coraz częściej jednak w doniczkach finalnych umieszcza się nieukorzenione sadzonki. Pozwala to zaoszczędzić robocizny i skrócić okres uprawy. Sadzonki ukorzeniane w ten sposób mają dodatkowo silniejszy system korzeniowy, a otrzymane z nich rośliny są często lepiej rozkrzewione niż wyprodukowane z sadzonek ukorzenianych na stołach. O wielkości p o j e m n i k ó w decydują preferencje na rynku lokalnym. Rozmiar ten zależy także od wczesności odmiany i siły wzrostu roślin. Odmiany wczesne i średnio wczesne można sadzić do doniczek o różnej wielkości, także dużych, w których silnie się rozrastają i, co najważniejsze, kwitną w planowanym terminie. Dla odmian późnych lepsze są mniejsze doniczki (np. 15-centymetrowe), gdyż w większych naczyniach rośliny zakwitają niekiedy później niż planowano. W doniczkach o średnicy 19 cm umieszcza się zwykle po jednej sadzonce. Do większych trzeba ich sadzić więcej, aby zachować proporcje między częścią ozdobną a pojemnikiem. Dotyczy to głównie odmian nierównomiernie rosnących (np. 'Shelley’, 'Donna’) lub słabiej rozkrzewionych (np. odmiany hodowli Brandkampa), w których przypadku umieszcza się w doniczce po trzy sadzonki. W pojemnikach podwieszanych, o średnicy 25 cm, sadzi się po 8 roślin: trzy w środku i pięć po zewnętrznej stronie, w odstępie 4–5 cm od krawędzi. Donice dla chryzantem Multiflora nie mogą być zbyt głębokie, ponieważ wówczas system korzeniowy roślin silnie się rozrasta kosztem części nadziemnej, a okres uprawy znacznie się wydłuża. Odstęp między doniczkami powinien być równy średnicy naczyń. Stąd na metrze kwadratowym liczba pojemników o różnych średnicach jest następująca: 12-centymetrowych — 18, 15-centymetrowych — 12, 19-centymetrowych — 8, 25-centymetrowych — 4. P o d ł o ż e m dla chryzantem Multiflora może być substrat torfowy, który miesza się z gliną w proporcji 10 : 1. Zalecany odczyn pH wynosi 5,5–6,8. Nawożenie. Chryzantemy mają duże wymagania pokarmowe, a zatem konieczne jest ich obfite nawożenie. Powszechnie stosowane są nawozy o spowolnionym działaniu z grupy Osmocote (Osmocote Hi-Start — 15+10+10 czy Osmocote Standard — 15+9+9), które miesza się z podłożem, w ilości 2–3 kg/m3. Przy tego typu nawozach konieczne jest jednak systematyczne podlewanie. Zaniedbania w tym względzie objawiają się w wysokiej temperaturze powietrza (powyżej 21°C), kiedy dochodzi do szybkiego uwalniania zawartych w nawozie składników, powodującego uszkodzenia korzeni, zasychanie brzegów liści, a nawet całych roślin. Krótkotrwały niedobór makro- i mikroelementów likwidują ponadto, łatwo rozpuszczalne w wodzie, nawozy z grupy Peters, którymi zaleca się nawozić dolistnie. Po 3, 4 tygodniach od uszczykiwania roślin do programu nawożenia należy włączyć nawozy potasowe w roztworach o EC 1–1,5 mS/cm (Peters Professional PL Special, Peters Excel, Kristalon biały, Ferticare), które zapewnią intensywne barwy kwiatów i ich lepszą trwałość. W uprawie chryzantem na stołach zalewowych lub matach podsiąkowych nawozy potasowe podaje się z każdym podlewaniem już po 2 tygodniach od uszczykiwania. Uszczykiwanie roślin. Zabieg ten poprawia ich krzewienie, a tym samym decyduje o obfitym kwitnieniu. Dla odmian Yodera wystarczające jest jednokrotne uszczknięcie roślin po 5–7 dniach od posadzenia do doniczek, u tych francuskich (Verano, Myria) — po około 11 dniach, a u chryzantem Brandkampa — po 14 dniach. Sadząc do doniczek nieukorzenione sadzonki uszczykuje się je w II lub III dekadzie czerwca, a ukorzenione — dopiero w III dekadzie czerwca lub na początku lipca. Odmiany silnie rosnące, na przykład 'Frolic’, 'Ginger’, 'Harvest Emily’, zaleca się uszczknąć tuż po rozpoczęciu sterowania, najlepiej po kilku dniach krótkich. Wówczas rośliny będą dobrze rozkrzewione, z krótkimi, sztywnymi pędami. Sadzonki uszczykuje się nisko, czyli nad 2., 3. liściem, a usunięte wierzchołki pędów sadzonkuje. Retardanty wzrostu. Użycie tych środków zapewnia niski wzrost i zwarty pokrój roślin. Opryskiwanie preparatami B-Nine 85 SP (0,3%) lub Topflor 015 SL (0,1%) zaleca się po tygodniu, dwóch od uszczykiwania. Zabieg powinno się przeprowadzić rano lub po południu. Zaciemnianie. Dla większości chryzantem wielokwiatowych do inicjacji kwitnienia wystarcza zaledwie kilka tygodni uprawy w warunkach krótkiego dnia. Sterowana uprawa ma sens w szklarni. Próby zaciemniania chryzantem na polu, przez nakrycie ich niskim tunelem, kończą się bowiem zazwyczaj niepowodzeniem. Powodem jest przegrzanie roślin i przedwczesna inicjacja pąków w upalne lato bądź porażenie przez choroby grzybowe podczas chłodnej, deszczowej pogody. Chryzantemy Multiflora należy zaciemniać przez 4 tygodnie, po upływie 2–3 tygodni od uszczykiwania roślin. Krótki dzień trzeba stworzyć najpóźniej w połowie lipca, w przeciwnym razie rośliny będą miały zły pokrój i zainicjowane, niepożądane pąki koronowe. W celu skrócenia uprawy zaciemnia się sadzonki w trakcie ich ukorzeniania w doniczkach. Sadzonki ukorzeniane w warunkach dnia krótkiego mają bardzo dobrze rozwinięty system korzeniowy, ale trzeba im zapewnić dużą ilość światła (przynajmniej 3000 lx). Oznacza to konieczność asymilacyjnego doświetlania sadzonek w dzień, w okresach deficytu świetlnego. Uprawa w polu. Po zakończeniu zaciemniania w szklarni rośliny wynosi się na zewnątrz (fot. 11), aby się dobrze rozkrzewiły. Doniczki z nimi ustawia się najczęściej na agrotkaninie i nawadnia kroplowo.
FOT. 11. UPRAWA CHRYZANTEM WIELKOKWIATOWYCH NA ZEWNĄTRZ
|
Wnoszenie do szklarni. Przypada wówczas, gdy wybarwione są pąki kwiatostanowe, czyli na mniej więcej trzy tygodnie przed planowaną sprzedażą. Podczas uprawy pod osłonami rośliny zasila się jeden raz roztworem saletry potasowej o wyższym stężeniu (0,2–0,3%), która zapewni ich lepszą trwałość. Dr Joanna Przymęska jest pracownikiem Katedry Roślin Ozdobnych Akademii Rolniczej w Poznaniu * Producentem tych odmian jest firma Gediflora |
