Numer 12/2001
Warzywo to należy do najstarszych roślin uprawnych — było uprawiane od niepamiętnych czasów w basenie Morza Śródziemnego, Indiach i Afganistanie. Świeże (niedojrzałe) nasiona bobu zawierają dużo białka i węglowodanów oraz witaminę C i karoten (prowitaminę A). Bób wchodzi w skład diet dla chorych na wątrobę, nerki i jelita. Jego spożywanie jest jednak niewskazane (ze względu na znaczną zawartość puryn) dla cierpiących na dnę moczanową.
| Wymagania klimatyczne, glebowe i nawozowe | ||||
| Bób należy do roślin wytrzymałych na chłody — znosi przymrozki do –4°C, a krótkotrwałe spadki temperatury nawet do –7°C, zwłaszcza jeśli jest osłonięty, na przykład, włókniną polipropylenową. Kiełkuje już w temperaturze 3–4°C. Wiązanie azotu i wzrost roślin zachodzą najszybciej przy 18–22°C. Wymaga stałego, dobrego uwilgotnienia gleby, której optymalnym odczynem jest pH 6,5–7. Na kwaśnej się nie udaje. Uprawiany na zbiór wczesny rośnie początkowo w nieogrzanej jeszcze glebie, dlatego też wiązanie azotu przez bakterie brodawkowe jest słabe. Należy więc dostarczyć mu większych dawek azotu (70–90 kg N/ha) niż w tradycyjnej uprawie. Na średnio zwięzłych glebach zaleca się 60–80 kg P2O/ha — w niskiej temperaturze pobieranie fosforu jest utrudnione. Dawka potasu powinna wynosić 150–180 kg K2O/ha. Przy uprawie na oborniku dawki nawozów mogą być o 20–30% niższe. Bób jest wrażliwy na zasolenie gleby, dlatego też nawozy powinny być dokładnie wymieszane z 20–25-cm warstwą gleby. | ||||
|
| ||||
| Odmiany | ||||
| Do uprawy przyspieszonej należy dobierać te o możliwie krótkim okresie wegetacji i o dużych nasionach. W Instytucie Warzywnictwa pozytywnie oceniono odmiany 'Topbob', 'Bartom' i 'Windsor Biały'. Pierwsza z nich daje największe strąki, które są bardzo długie i szerokie, o przeciętnie 4, 5 nasionach. Wydajność nasion wynosi około 30–35% masy strąka, a wyłuskiwania jest duża. Masa 1000 świeżych nasion to zwykle około 3500 g. 'Bartom' jest plenny, ma strąki średnio długie, z przeciętnie 4 nasionami. Nasiona stanowią około 40% masy strąków, a wydajność wyłuskiwania jest przeciętna. Masa tysiąca świeżych nasion — od 2500 do 3000 g. 'Windsor Biały' jest plenny, strąki ma duże, z 3, 4 nasionami. Wydajność nasion — około 35% masy strąka, a wyłuskiwania — średnia. Masa 1000 świeżych nasion wynosi zwykle około 3000 g. | ||||
|
| ||||
| Sposób uprawy | ||||
Bób jest zwykle wysiewany wprost do gruntu. W uprawie polowej nasiona trzeba wysiewać wcześnie — jeśli warunki na to pozwolą, nawet pod koniec marca. Zwykle wysiewa się je rzędowo, co 50–55 cm. Ułatwiony zbiór i pielęgnację zapewnia uprawa pasowo-rzędowa —odległość 2 rzędów w pasie wynosi 35–40 cm, a między pasami 70–80 cm. Na metrze bieżącym rzędu wysiewa się zwykle 10 nasion. Można je siać gniazdowo, po 2 sztuki w gnieździe. Optymalna głębokość siewu wynosi 6 cm. Wcześniejsze zbiory zapewnia wysiew nasion podkiełkowanych (fot. 1). Przyspieszenie wschodów i zbioru wynosi zwykle 3–5 dni. Podkiełkowane nasiona mogą być przetrzymane w temperaturze 2°C przez 3–4 tygodni, co, według badań japońskich, przyspiesza zbiory i zwiększa plony. W doświadczeniach prowadzonych w Skierniewicach zabieg chłodzenia nasion w małym stopniu przyspieszał zbiory. W tym czasie nie można dopuścić do wyschnięcia kiełków.
Znaczne przyspieszenie zbioru (o około 2 tygodnie) zapewnia uprawa z rozsady (fot. 2). Bób dość dobrze znosi przesadzanie. Najlepiej przygotować rozsadę w doniczkach. W Instytucie Warzywnictwa wysiewano po 2 nasiona do doniczek o średnicy 10 cm, wypełnionych substratem torfowym. Niektórzy producenci z powodzeniem jako doniczek używają polipropylenowych kubeczków do napojów albo spinanych cylindrów o średnicy 6–7 cm, w które nasiona wysiewają pojedynczo. Możliwa jest także produkcja rozsady bez doniczek (tzw. rwana). Przy optymalnej temperaturze okres produkcji rozsady trwa 20–25 dni, przed sadzeniem powinna być hartowana.
Do nieogrzewanego tunelu wysadza się ją zwykle tuż po połowie marca (tab. 1). Jeśli okrywa się rośliny osłonami z włókniny lub folii perforowanej, sadzenie można przesunąć na początek kwietnia. W uprawie bez osłon rozsadę trzeba sadzić około 10 kwietnia.
| ||||
|
| ||||
| Osłony | ||||
Przy wczesnej uprawie użycie tuneli wysokich lub nawet niskich jest bardzo celowe — wcześnie sadzona rozsada może być uszkodzona lub zniszczona przez większe przymrozki czy mrozy (tab. 2). Dla zmniejszenia tego ryzyka zaleca się dodatkowe okrywanie posadzonej rozsady włókniną polipropylenową. Bób z rozsady uprawiany w tunelu nadaje się do zbioru w pierwszej połowie czerwca. W badaniach prowadzonych w Instytucie Warzywnictwa odmiany 'Topbob' i 'Bartom' nadawały się do zbioru w tym samym terminie. Nieco wyższy plon uzyskano u tej drugiej, ale znacznie większe nasiona miała pierwsza z nich.
Polowe uprawy bobu mogą być osłaniane folią perforowaną kładzioną "na płask". W warunkach 2000 r. (ciepła wiosna) nie miała ona jednak większego wpływu na wczesność plonowania tego warzywa. W roku ubiegłym przykrywanie folią perforowaną (grubość 0,05 mm, 75 otworów o 1 cm na 1 m2) nie dało większego przyspieszenia zbioru, ale wyraźnie zwiększyło plon i okazało się zabiegiem opłacalnym (dotyczyło to głównie bobu uprawianego z siewu, przy rozsadzie efekt osłaniania był mniejszy). Folię perforowaną należy usuwać z upraw z siewu po 3, 4 tygodniach, a prowadzonych z rozsady przeciętnie po 2, 3 tygodniach. Przy słonecznej i ciepłej pogodzie — wcześniej. Uprawy bobu z siewu i z rozsady mogą być osłaniane włókniną polipropylenową (o masie 17 g/m2), co przyspiesza zbiory o kilka dni i zwykle zwiększa plon nasion. Włóknina chroni bób przed przymrozkami (do około –7°C). Należy ją kłaść bezpośrednio po siewie lub po sadzeniu, a usunąć w czasie ocieplenia — z upraw z siewu po 5–6 tygodniach (zwykle pod koniec pierwszej dekady maja), a z prowadzonych z rozsady po około 4 tygodniach (zwykle pod koniec kwietnia lub na początku maja). | ||||
|
| ||||
| Ochrona przed chwastami, szkodnikami i chorobami | ||||
| Walkę z chwastami w bobie uprawianym z siewu ułatwiają herbicydy. Do najgroźniejszych szkodników należą mszyce i strąkowiec bobowy. Zwalczanie mszyc jest łatwiejsze — trzeba wykonać zabieg po zauważeniu pierwszych ich kolonii. Choroby bobu (szara pleśń, askochytoza i rdza) występują zwykle w mniejszym nasileniu i mogą być zwalczane chemicznie za pomocą związków zawierających mankozeb. Koniecznym zabiegiem jest zaprawianie nasion przed siewem. Terminy i dawki preparatów dopuszczonych do stosowania w bobie zawiera Program ochrony warzyw (najnowszy zamieszczony będzie w następnym numerze "Hasła Ogrodniczego", w styczniu 2002 roku). | ||||
|
| ||||
| Zbiór | ||||
| Bób zbiera się zwykle jednorazowo, jednak przy mniej równomiernym dorastaniu zaleca się dwu-, a nawet trzykrotny zbiór. W momencie zbioru nasiona powinny być wyrośnięte, ale niezbyt twarde. Nasiona młodego bobu szybko ciemnieją i przez krótki tylko okres mogą być przechowane w chłodni w temperaturze około 0oC. Dłuższe przechowywanie jest możliwe tylko w strąkach. Plon świeżych nasion w uprawie polowej waha się zwykle od 0,7 do 1,4 kg/ 1 m2. Dr Konstanty Grudzień jest pracownikiem Instytutu Warzywnictwa w Skierniewicach | ||||
