Numer 01/2002
W pierwszej części artykułu dotyczącego zasad wypłaty emerytury i renty inwalidzkiej rolniczej Autorka przedstawiła, między innymi, terminy i formy wypłaty tych świadczeń. Poniżej opisuje sytuacje, w których może dojść do zawieszenia oraz wstrzymania świadczeń rolniczych, przedstawia, kiedy i jakie należności mogą być z nich potrącane, oraz jakie warunki należy spełnić, aby wznowić wypłatę — red.
| Zawieszenie wypłaty emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej | |
| Oddział regionalny KRUS wydaje decyzję wstrzymującą wypłatę emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej, jeżeli powstaną okoliczności uzasadniające zawieszenie ich wypłaty. Zawieszenie dotyczy tylko części uzupełniającej świadczenia emerytalno-rentowego (lub części równej 95% emerytury podstawowej, w przypadku świadczeń przyznanych przed 1.01.1991 r.), bowiem — o ile świadczeniobiorca ma nadal prawo do pobierania emerytury lub renty — część składkowa tych świadczeń (nadwyżka świadczenia ponad 95% emerytury podstawowej) jest zawsze wypłacana. Do okoliczności uzasadniających zawieszenie wypłaty rolniczych świadczeń emerytalno-rentowych zalicza się - brak zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej (czytaj HO 6/2001) lub - osiąganie przychodów z tytułu prowadzenia działalności, która podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego na podstawie ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych ( Dz. U. nr 137, poz. 887, z późn. zm.). Wypłatę rolniczych świadczeń z tego drugiego tytułu zawiesza się na zasadach określonych w przepisach emerytalnych (regulujących zawieszenie wypłaty emerytur i rent pracowniczych). Wypłata części uzupełniającej emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej ulega zawieszeniu, jeżeli miesięczny przychód emeryta (który nabył prawo do emerytury przed osiągnięciem 60 lat w przypadku kobiet lub 65 lat — dla mężczyzn) lub rencisty przekracza 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, które zostało ostatnio ogłoszone przez prezesa GUS. Podane zasady nie dotyczą rencistów pobierających rentę inwalidzką rolniczą w przypadku, gdy ich niezdolność do pracy powstała wskutek wypadku przy pracy lub rolniczej choroby zawodowej (tzw. renta inwalidzka rolnicza wypadkowa). Przychody tych świadczeniobiorców nie są ograniczane i ich świadczenia nie podlegają zawieszeniu. Podane zasady zawieszania części uzupełniającej świadczenia nie dotyczą również rencistów mających przyznane prawo do okresowej renty inwalidzkiej rolniczej, ponieważ w przypadku prowadzenia działalności podlegającej ubezpieczeniu społecznemu tracą oni w ogóle prawo do renty inwalidzkiej. Nie przysługuje im również wypłata części składkowej renty inwalidzkiej. | |
|
| |
| Ustanie prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej a wstrzymanie wypłaty świadczeń | |
| Prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej ustaje ze śmiercią emeryta lub rencisty. Prawo do renty wygasa, gdy ustanie którykolwiek z warunków wymaganych do uzyskania tego prawa (np. brak długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, podjęcie zatrudnienia w przypadku okresowej renty inwalidzkiej). Emerytura jest natomiast świadczeniem stałym, wypłacanym od dnia przyznania prawa do niej do końca życia świadczeniobiorcy. PRZYKŁAD Rolnik zwrócił się do KRUS o przyznanie emerytury. Z przedłożonych dokumentów wynika, że posiada on 15-letni okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. Wnioskodawca przedstawił również dokumenty o zatrudnieniu poza rolnictwem (16 lat) i KRUS uwzględniając ten okres zatrudnienia przyznał zainteresowanemu prawo do emerytury rolniczej. Obecnie rolnik chce się ubiegać o emeryturę pracowniczą i w związku z tym zgłosił w KRUS wniosek o rezygnację z przyznanej emerytury rolniczej. Czy wniosek ten może być rozpatrzony pozytywnie? Wniosek byłego rolnika nie może być rozpatrzony pozytywnie, gdyż prawo do emerytury rolniczej, które zostało ustalone prawomocną decyzją organu rentowego nie wygasa, nawet jeżeli emeryt zwróci się z wnioskiem o rezygnację z tego prawa. W związku z tym zainteresowany nie może liczyć na pozytywne rozpatrzenie wniosku o przyznanie emerytury pracowniczej. Renta inwalidzka rolnicza jest natomiast świadczeniem stałym, jeżeli została przyznana ubezpieczonemu, który osiągnął wiek o 5 lat niższy od emerytalnego lub u którego orzeczono stałą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym. W pozostałych przypadkach renta inwalidzka rolnicza przysługuje jako świadczenie okresowe i przyznaje się je do końca miesiąca, w którym przypada termin badania kontrolnego. Okres wypłaty tej renty może być skrócony, gdy rencista zostanie objęty innym ubezpieczeniem społecznym. Jeżeli w wyniku badania kontrolnego ustalono, że zainteresowana osoba jest nadal niezdolna do pracy w gospodarstwie rolnym, to okres wypłaty renty odpowiednio się przedłuża lub przyznaje się ją na stałe. Jeżeli uprawniony do okresowej renty inwalidzkiej odzyskał zdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, lecz zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, a nie został objęty innym ubezpieczeniem społecznym, renta ta przysługuje nadal przez rok od dnia odzyskania zdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Wypłatę emerytury lub renty inwalidzkiej wstrzymuje się, jeżeli: - powstaną okoliczności uzasadniające zawieszenie lub ustanie prawa do świadczeń; - osoba pobierająca świadczenie mimo pouczenia lub żądania oddziału regionalnego KRUS nie przedłoży dowodów stwierdzających dalsze istnienie prawa do świadczeń (części uzupełniającej świadczenia); - osoba uprawniona do świadczeń nie poddała się — mimo wezwania — badaniu lekarskiemu, bez uzasadnionych przyczyn; - okaże się, że prawo do świadczeń nie istniało, - świadczenia nie mogą być doręczone z przyczyn niezależnych od oddziału regionalnego KRUS (np. świadczeniobiorca wyjechał lub przebywa w szpitalu i nie upoważnił nikogo do odbioru swojej emerytury oraz nie powiadomił o zmianie adresu zamieszkania). W ostatnim z wymienionych przypadków wstrzymanie wypłaty emerytury lub renty następuje od miesiąca, za który przysługiwało niedoręczone świadczenie. Wstrzymanie wypłaty renty inwalidzkiej okresowej następuje od miesiąca przypadającego po tym, w którym ustało prawo do tej renty. W pozostałych przypadkach wypłatę świadczenia wstrzymuje się od miesiąca przypadającego po tym, w którym oddział regionalny KRUS wydał decyzję o wstrzymaniu wypłaty. Decyzji takiej nie wydaje się w przypadku renty inwalidzkiej okresowej (przyznając prawo do niej określa się również, do kiedy ta renta przysługuje). | |
|
| |
| Zwrot niezależnie pobranych świadczeń | |
| Każda decyzja przyznająca emeryturę lub rentę zawiera pouczenie o konieczności powiadamiania KRUS o okolicznościach mających wpływ na zawieszenie prawa do tych świadczeń lub zmniejszenia ich wysokości. Zapis w ustawie głosi, że "osoba pobierająca świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników jest obowiązana, nie czekając na wezwanie, w ciągu 14 dni zgłaszać Kasie okoliczności mające wpływ na wysokość i prawo pobierania tych świadczeń". Praktyka wykazuje jednak, że świadczeniobiorcy często zwlekają z powiadamianiem oddziału regionalnego KRUS, na przykład, o podejmowaniu zatrudnienia, nabyciu przez siebie lub małżonka gospodarstwa rolnego, pobieraniu emerytury lub renty z innego tytułu (dotyczy to również uzyskania prawa do świadczenia przez małżonka) i przez jakiś czas pobierają świadczenia, które im się nie należą. Taka sytuacja jest niekorzystna dla świadczeniobiorcy, gdyż każdy miesiąc pobierania świadczenia (lub jego zawyżonej wysokości) powoduje zwiększenie się kwoty, którą osoba ta będzie musiała zwrócić. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, każdy, kto nienależnie pobrał świadczenia, jest zobowiązany do ich zwrotu wraz z odsetkami obliczonymi według zasad określonych przepisami kodeksu cywilnego. Nienależnie pobrane świadczenia podlegają potrąceniu z emerytury lub renty w przypadku, gdy KRUS nadal je wypłaca. Jeżeli świadczeniobiorca utracił prawo do tych świadczeń, oddział regionalny KRUS ma prawo do ich ściągnięcia w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym. | |
|
| |
| Wznowienie wypłaty | |
| KRUS wznowi wypłatę świadczenia emerytalno-rentowego od miesiąca, w którym przyczyna powodująca wstrzymanie wypłaty emerytury lub renty inwalidzkiej (na przykład emeryt zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej i można mu wypłacać część uzupełniającą świadczenia) ustała. Nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zainteresowany zgłosi wniosek o wznowienie wypłaty świadczenia. Zasada ta nie dotyczy przypadku, gdy wypłata została wstrzymana, gdyż KRUS nie miał możliwości doręczenia świadczenia. W takiej sytuacji wypłatę emerytury lub renty inwalidzkiej wznawia się od miesiąca, w którym świadczenie zostało wstrzymane. Wznawia się jednak świadczenie za okres nie dłuższy niż 3 lata poprzedzające bezpośrednio miesiąc, w którym został zgłoszony wniosek o jego wznowienie. | |
|
| |
| Potrącenia ze świadczeń | |
| Zgodnie z przepisami ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, z wypłacanych emerytur i rent inwalidzkich KRUS może potrącać (nawet do pełnej wysokości tych świadczeń) zaległe składki na ubezpieczenie społeczne rolników wraz z odsetkami, a także składki za bieżący kwartał. Składki mogą być potrącone jedynie ze świadczeń emerytalno-rentowych wypłacanych rolnikowi, a nie domownikowi. Ponadto z emerytur i rent inwalidzkich mogą być potrącane należności na zasadach określonych w odrębnych przepisach: - Przepisy ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r., nr 14, poz.176, z późn. zm.) zobowiązały KRUS do pobierania z emerytur i rent zaliczki na podatek dochodowy. Jest ona obliczana według skali i na zasadach określonych w tej ustawie. - Zgodnie z ustawą z 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. nr 28, poz. 153, z późn. zm.) z emerytur i rent pobierana jest składka na ubezpieczenie zdrowotne. Składka na to ubezpieczenie pobierana jest z zaliczki na podatek dochodowy i nie może przekroczyć kwoty zaliczki na ten podatek. - Z emerytury lub renty inwalidzkiej rolniczej, po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, KRUS potrąca należności wynikające z przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. KRUS może z emerytur i rent inwalidzkich potrącać (według przedstawionej poniżej kolejności) następujące należności: 1. świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej; 2. kwoty nienależnie pobranych emerytur i rent z ubezpieczenia społecznego wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie; 3. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych; 4. należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego; 5. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne; 6. kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych (wraz z odsetkami za zwłokę w spłacie), w razie braku możliwości potrącenia z tych zasiłków wypłacanych na bieżąco; 7. kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego; 8. zasiłki wypłacane z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącenie; 9. zasiłki i świadczenia wypłacone na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za okres, za który przyznano bezrobotniemu prawo do emerytury lub renty; 10. z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo wychowawczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych (na wniosek dyrektorów tych placówek). Z przedstawionych powyżej tytułów, potrącone mogą być tylko dopuszczane przepisami kwoty. Przepisy przewidują ponadto istnienie kwot wolnych od potrąceń i egzekucji. | |
|
| |
| W razie zgonu emeryta lub rencisty | |
| Jeżeli emeryt lub rencista zmarł przed terminem płatności świadczenia za dany miesiąc, należne do dnia śmierci świadczenie emerytalno-rentowe KRUS może wypłacić małżonkowi i dzieciom, z którym świadczeniobiorca prowadził wspólne gospodarstwo domowe. W razie ich braku — małżonkowi i dzieciom, z którymi emeryt lub rencista nie prowadził gospodarstwa domowego (lub innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawał świadczeniobiorca). Niezrealizowane świadczenia wypłacane są na wniosek zainteresowanej osoby, a roszczenia o ich wypłatę wygasają po upływie 12 miesięcy od śmierci emeryta (rencisty), chyba że przed upływem tego okresu zgłoszony zostanie wniosek o dalsze prowadzenie postępowania. Mgr Alicja Lejk-Kępka jest głównym specjalistą w Biurze Świadczeń centrali KRUS w Warszawie |