RYS. 1. ZBIORY WARZYW POLOWYCH W POLSCE W 2000 R. I 2001 R.
|
RYS. 2. ŚREDNIE CENY SKUPU WARZYW (OD WRZEŚNIA DO LISTOPADA) W SPÓŁDZIELNIACH OGRODNICZYCH 2000 R. I 2001 R.
|
RYS. 3. CENY SKUPU CEBULI OBIERANEJ W ZAKŁADACH PRZETWÓRCZYCH OD WRZEŚNIA DO LISTOPADA 2000 R. I 2001 R.
|
|
|
| Cebula |
|
 Polska należy do światowej czołówki producentów cebuli, a w europejskim rankingu zajmuje drugie miejsce po Hiszpanii. Pod względem wielkości eksportu jesteśmy natomiast na trzecim miejscu po Hiszpanii i Holandii. Produkcja tego gatunku w ostatnim dwudziestoleciu miała w Polsce charakter ekstensywny, areał upraw wzrastał ponad dwukrotnie szybciej niż plony. Ponieważ w eksporcie nasza cebula jest droższa niż holenderska lub sprowadzana z krajów południowej półkuli, rozwój zbytu tego warzywa na rynki krajów wschodnioeuropejskich (tradycyjne miejsce polskich dostaw) stoi pod znakiem zapytania. Tymczasem cebula jest podstawowym gatunkiem spośród warzyw gruntowych uprawianych w naszym kraju (jej udział wynosi około 20%). Powierzchnia uprawy cebuli w Polsce w 2001 r. obniżyła się o 4,9%, w porównaniu do danych z 2000 roku. W ostatnim sezonie gatunek ten gorzej plonował i zbiory (659 000 ton) były o 8,4% mniejsze niż niż w 2000 r. Deszcze w okresie dosuszania wpłynęły na pogorszenie jakości przechowalniczej cebuli. W okresie głównych zbiorów, czyli od września do listopada 2001 r., spółdzielnie ogrodnicze płaciły średnio za to warzywo 0,62 zł/kg (rys. 2). Dla porównania, w roku 2000 cena wynosiła 0,36 zł/kg. Zakłady przetwórcze w omawianym okresie 2001 r. skupowały cebulę obieraną po 0,75 zł/kg, natomiast w 2000 r. — po 0,44 zł/kg (rys. 3). Notowania wzrosły więc o około 70%. Taki ich poziom zachęcał producentów do przetrzymywania cebuli do wiosny. Było to dość ryzykowne, bo raptowna duża podaż tego gatunku wiosną może spowodować spadek ceny. Udział cebuli w polskim eksporcie świeżych warzyw jest znaczny i wynosi, w zależności od roku, od 30% do 55%. W I półroczu 2001 r. wysłano za granicę 131 800 ton cebuli, w tym 55 100 ton do krajów WNP i 36 900 ton do UE. W myśl obowiązującego porozumienia o liberalizacji handlu ze Wspólnotą bez cła możemy eksportować cebulę na tamtejsze rynki w kontyngencie preferencyjnym (148 500 ton), po którego przekroczeniu cło wynosi 9,6%. Warto jednak przypomnieć, że także przed wejściem porozumienia o liberalizacji, Polska posiadała kontyngent preferencyjny, którego jednak nie wykorzystywała. |
|
| Warzywa korzeniowe |
|
Według danych FAO Polska w 2001 r. zajmowała czwarte miejsce w produkcji  marchwi na świecie, a wśród krajów europejskich ustępowała — pod względem wielkości ogólnych zbiorów — tylko Rosji. Produkowaliśmy 14% marchwi w europejskiej, pod względem wielkości eksportu zajmowaliśmy jednak dopiero 11 miejsce. Liberalizacja handlu produktami rolno-spożywczymi z krajami UE stwarza szanse wzrostu dostaw do krajów zachodnioeuropejskich. Według analiz Samodzielnej Pracowni Ekonomiki Ogrodnictwa, produkcja marchwi w Polsce nie spadła od 10 lat poniżej progu opłacalności. Rozwój eksportu, poprawa jakości, powiększenie asortymentu odmian, stabilizacja produkcji (poprzez rozwój organizacji producentów) to decydujące czynniki poprawy opłacalności produkcji marchwi. Mimo dużych zbiorów polski eksport tego warzywa jest ciągle zbyt mały. Dla porównania Hiszpania, która zajmuje piąte miejsce wśród państw Unii w eksporcie marchwi — sprzedaje jej ponad czterokrotnie więcej niż Polska. W I połowie 2001 r. eksport świeżej polskiej marchwi wyniósł 6000 ton (3000 ton do krajów CEFTA, 1900 ton do WNP i około 1000 ton do UE). W ostatnich latach rośnie import tego warzywa do Polski (zwłaszcza w okresie wiosennym) z UE. W I połowie 2001 r. sprowadziliśmy 19 900 ton świeżej marchwi (aż 19 600 ton z UE). Było to jednak mniej niż w I półroczu 2000 r., kiedy import to osiągnął 27 200 ton (w całości z UE). W 2001 roku zbiory marchwi wyniosły 922 000 ton, o 2,6% mniej niż w poprzednim. Mimo tak niewielkiego spadku produkcji, średnia cena skupu w spółdzielniach ogrodniczych od września do listopada wyniosła 0,49 zł/kg (rys. 2) i była wyższa od średniej z 2000 r. (0,36 zł/kg) o 36%. Cen nie podniosły natomiast zakłady przetwórcze i w okresie największego nasilenia skupu płaciły 0,21 zł/kg. Droższa była marchew przeznaczona na plastry (o średnicy korzenia 25–40 mm), za którą oferowano w październiku 2001 r. 0,34 zł/kg. Ogólnie — z powodu nadmiaru wilgoci w glebie — stosunkowo mało było dobrej jakości marchwi przemysłowej. Zbiory buraków ćwikłowych obniżyły się o 7,4% w porównaniu z tymi z 2000 roku i wyniosły 466 000 ton. Od września do listopada ubiegłego roku producenci otrzymywali przeciętnie w spółdzielniach ogrodniczych 0,39 zł/kg (w 2000 r. — 0,32 zł/kg, rys. 2), w przetwórstwie natomiast 0,21 zł/kg (w 2000 r. — 0,17 zł/kg). Opłacalność produkcji tego gatunku w minionym roku była najwyższa od pięciu lat, wskaźnik opłacalności wyniósł 146% (w 2000 r. — 117%). Wiązało się to ze wzrostem cen buraków ćwikłowych w głównym okresie zbiorów — notowania były wtedy o ponad 20% wyższe niż w 2000 roku. W ostatnich latach wyraźnie zwiększa się w naszym kraju produkcja selerów korzeniowych, co wynika z mody na sałatki warzywne, mrożonki, susze i dania gotowe. W Polsce dominują w uprawie selery korzeniowe, w innych krajach europejskich — mało u nas popularne — liściowe. Średnio za selery w głównym okresie zbiorów w 2001 r. oferowano w spółdzielniach 1,14 zł/kg, o 24% więcej niż rok wcześniej (0,92 zł/kg), a w zakładach przetwórczych 0,76 zł/kg (w 2000 r. — 0,58 zł/kg). Według nieoficjalnych szacunków, produkcję pietruszki korzeniowej określa się w Polsce na 14 000–20 000 ton, co stanowi niecałe 4% ogólnych zbiorów warzyw gruntowych. Spożycie pietruszki w przeliczeniu na statystycznego Polaka wynosi około 4,5–5,0 kg rocznie. Z uwagi na wysokie ceny pietruszki obcinanej w niektórych latach jest ona zastępowana w mieszankach suszy pasternakiem. Pietruszka zaliczana jest w statystykach GUS do grupy "warzyw pozostałych", których powierzchnia uprawy i zbiory w ubiegłym roku wzrosły. Spółdzielnie płaciły za to warzywo o 9 groszy więcej niż w roku 2000, ale zakłady przetwórcze obniżyły cenę z 0,88 zł/kg do 0,79 zł/kg (mniej płaciły też za pasternak, w 2001 r. — 0,31 zł/kg, rok wcześniej — 0,37 zł/kg). |
|
| Warzywa kapustne |
|
 Polska plasuje się w pierwszej światowej szóstce (po Chinach, Indiach, Japonii, Korei i Rosji) producentów kapusty. Jesteśmy też największym europejskim (po Rosji) producentem tego gatunku. W latach 1992–1999 produkowano u nas 12–17% kapusty w europejskiej. W Polsce warzywa te (głównie kapusta biała) stanowiły 2001 r. aż 35% ogólnych zbiorów wszystkich gatunków, łączna produkcja kapust wyniosła 1,710 mln ton, o 10% mniej niż w 2000 r. Znaczny spadek zbiorów spowodowany był zarówno zmniejszeniem powierzchni upraw, jak i obniżeniem plonów (o 5,9%) z powodu intensywnych opadów deszczu w lipcu i pierwszej dekadzie sierpnia (lokalne powodzie podtopiły duże plantacje w wielu regionach kraju). Spadek produkcji oraz niedobory kapusty dobrej jakości przyczyniły się do wzrostu cen. W głównym okresie zbiorów (wrzesień—listopad) w 2001 r. spółdzielnie płaciły producentom za kapustę białą 0,36 zł/kg (rys. 2), podczas gdy rok wcześniej tylko 0,14 zł/kg. Ceny skupu kapusty czerwonej w minionym roku wynosiły 0,68 zł/kg, a w 2000 r. — 0,37 zł/kg. W zakładach przetwórczych notowania kapusty białej kształtowały się na poziomie 0,29 zł/kg (w 2000 r. 0,17 zł/kg), a czerwonej — 0,41 zł/kg (0,25 zł/kg). Ceny kapusty białej późnej, w porównaniu z danymi z 2000 roku wzrosły o ponad 100%. Wskaźnik opłacalności wyniósł w ostatnim sezonie 184% i był najwyższy od pięciu lat (w 2000 roku wynosił zaledwie 89%). Eksport kapusty białej w I półroczu 2001 r. był również rekordowy i wyniósł 53 700 ton (w tym do krajów WNP — 34 300 ton, a do państw CEFTA — 9100 ton). Średnia cena eksportowa wyniosła 0,05 USD/kg i była taka sama w dostawach do krajów WNP. Polska zajmuje jedno z czołowych miejsc w produkcji kalafiorów polowych, w ostatnich latach nasze zbiory były czwarte co do wielkości w Europie (po Włoszech, Francji i Hiszpanii), a udział polskiej produkcji w europejskiej wynosił w latach 1996–2001 od 8–12%. Wielkość polskiej produkcji towarowej kalafiorów polowych jest zbliżona do niemieckiej. Zbiory tego gatunku nieznacznie wzrosły w 2001 r. (do 250 000 ton), do czego przyczyniły się wyższe plony. Mimo to zakłady przetwórcze płaciły w ubiegłym roku więcej — za kalafiory różyczkowane 1,04 zł/kg (rok wcześniej 0,79 zł/kg). W minionym sezonie dobrze plonowały brokuły. Mimo wyższej podaży ceny skupu wzrosły, gdyż gatunek ten stanowi ważną pozycję w eksporcie mrożonek. Brokuły różyczkowane skupowano w przetwórstwie po 1,48 zł/kg, rok wcześniej po 1,16 zł/kg (wzrost o 37%). Duże znaczenie w polskim zamrażalnictwie ma również kapusta brukselska. Zakłady przetwórcze skupowały ją w ostatnim sezonie po 1,33 zł/kg. (w 2000 r. — 1,39 zł/kg). |
|
| Pomidory polowe |
|
W 2001 r. powierzchnia uprawy pomidorów polowych zmalała o 7,3%, a zbiory  — o 4,7%. Produkcja była niższa od tej z 2000 r. o 12,1% i wyniosła 274 000 ton. Spółdzielnie ogrodnicze płaciły za pomidory polowe grupy A — 1,14 zł/kg, o około 40% więcej niż w 2000 r. (0,82 zł/kg). Zakłady przetwórcze, które skupowały te warzywa od sierpnia do października oferowały 0,37 zł/kg za przeznaczone na koncentrat — zaledwie o 1 grosz więcej niż rok wcześniej. Natomiast za pomidory do mrożenia przetwórstwo płaciło aż 0,76 zł/kg — o 38% więcej niż w 2000 r. (0,55 zł/kg). Rynek tych warzyw przemysłowych w naszym kraju od kilku lat przeżywa kryzys, do którego przyczynił się, między innymi, konkurencyjny import koncentratu pomidorowego, zwłaszcza w latach nieurodzaju w kraju i to jest przyczyną wyjątkowo niskich cen. W celu obniżenia kosztów produkcji zakłady przemysłowe wystąpiły w drugiej połowie lat 90. do resortu rolnictwa o obniżenie cła na importowany koncentrat pomidorowy do 40%, przy minimalnej cenie 0,7 euro/kg (wcześniej 60%) poza obowiązującym na poziomie 2600 ton kontyngentem. |
|
| Ogórki polowe |
|
| GUS szacował, że w ubiegłym roku zbiory ogórków gruntowych wyniosły w Polsce 340 000 ton, o 4,7% mniej niż w 2000 r. Podobnie jak w przypadku pomidorów było to wynikiem spadku areału uprawy (o 2,1%) oraz plonów (o 2,3%). Mimo mniejszej podaży, ceny ogórków gruntowych obniżyły się. Za kilogram "kwaszeniaków" (9–12 cm) producenci mogli otrzymać średnio 0,73 zł/kg, podczas gdy rok wcześniej — 0,90 zł/kg (spadek około 20%). Lepsze ceny uzyskiwały ogórki do konserwowania (6–9 cm). Zakłady przetwórcze skupowały je po 0,94 zł/kg, 9 groszy taniej niż w roku 2000 r. |
|
| Fasola szparagowa |
|
| W ubiegłym roku za fasolę szparagową producenci mogli uzyskać w zakładach przetwórczych 1,00 zł/kg, rok wcześniej — 0,69 zł/kg. Za to samo warzywo skupowane do sprzedaży detalicznej w spółdzielniach ogrodniczych płacono 2,25 zł/kg (o 4% mniej niż w 2000 r.). |
|
| Warzywa spod osłon |
|
Po dwóch latach spadku powierzchni upraw, w 2001 r. wzrosła ona o 4,4%  (zbiory o 3%). Przy zwiększonej podaży pomidorów i znacznie większym niż w 2000 r. ich imporcie, ceny bardzo się obniżyły (średnio o 15% w 2001 roku). W kwietniu 2001 r. krajowe pomidory spod osłon były o 24% tańsze niż w kwietniu 2000 r., w maju spadek wynosił 14%. W czerwcu 2001 r. notowania pomidorów spod osłon były natomiast o około 25% wyższe niż w czerwcu 2000 r. Nowym zjawiskiem jest coraz większy eksport pomidorów krajowych (w II połowie 2001 r.) do Czech i Rosji. Wyraźny wzrost wydajności produkcji pomidorów i ogórków spod osłon nie był jednak w stanie zrównoważyć niekorzystnych relacji notowań środków produkcji i cen płaconych producentom. Tańsze krajowe pomidory, ogórki i papryka spod osłon nie wpłynęły także na zmniejszenie lub stabilizację importu. W I półroczu 2001 r. import pomidorów do Polski wyniósł 49 100 ton (w I półroczu 2000 r. — 31 100 ton), ogórków — 6300 ton (odpowiednio — 4000 ton), a papryki — 10 200 ton (7900 ton). |
|
|
| Mgr Grażyna Stępka oraz mgr Tomasz Smoleński są pracownikami Samodzielnej Pracowni Ekonomiki Ogrodnictwa IERiGŻ w Warszawie |
