Numer 03/2002
Po cyklu artykułów poświęconych rolniczym świadczeniom emerytalno-rentowym, zasadom ich przyznawania, obliczania i wypłacania (HO 4/2001 do 2/2002), poniżej Autorka prezentuje przepisy dotyczące podatku dochodowego płaconego przez emerytów i rencistów Kasy Rolniczych Ubezpieczeń Społecznych — red.
| Zgodnie z ustawą z 26 lipca 1991 r. podatek dochodowy od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r., nr 14, poz. 176, z późn. zm.) płacą również emeryci i renciści. Za ich przychody uważana jest — otrzymana z organu rentowego — kwota świadczeń emerytalno-rentowych, liczona łącznie ze wzrostami i dodatkami (z wyłączeniem pielęgnacyjnych oraz dla sierot zupełnych do rent rodzinnych). Opodatkowane są więc emerytury i renty z ubezpieczenia społecznego, w tym także rolnicze (wypłacane rolnikom oraz ich małżonkom i domownikom). Specyficzne zasady przyznawania i wypłaty tych ostatnich powodują, że czasami — mimo osiągania przychodu, jakim jest emerytura lub renta — emeryt lub rencista nie płaci podatku dochodowego z tego tytułu. Dotyczy to świadczeniobiorców, którzy nadal prowadzą gospodarstwa rolne (opłacają z tego tytułu podatek rolny) i którym KRUS wypłaca emeryturę lub rentę tylko w części składkowej przez pełny rok podatkowy bądź znaczną część tego roku. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych zakłada bowiem istnienie kwot wolnych od tego podatku. W 2002 r. podatku nie zapłacą podatnicy, których roczny dochód nie przekroczy 2727,16 zł. | ||
|
| ||
| Pobór zaliczek na podatek | ||
| Ustawa o podatku dochodowym wprowadziła dwie ogólne zasady związane z jego płatnością — pobór podatku u źródła (potrącenie podatku przez płatnika przy wypłacie należności) lub pobór zaliczkowy. W związku z tym organy rentowe, w tym oddziały regionalne KRUS, co miesiąc obliczają i potrącają z wypłacanych emerytur i rent zaliczki na podatek, przekazywane do 20. dnia miesiąca po tym, w którym pobrano zaliczkę, na rachunek właściwego ze względu na siedzibę płatnika urzędu skarbowego. Ponadto oddziały KRUS są zobowiązane — do 15. dnia miesiąca po tym, w którym została pobrana ostatnia zaliczka — przekazać emerytowi lub renciście informację o wysokości uzyskanych przez niego od początku roku podatkowego dochodach, potrąconych składkach na ubezpieczenie zdrowotne oraz wysokości należnego i pobranego podatku (zaliczek na podatek). Dotyczy to sytuacji, w których obowiązek poboru zaliczek na podatek przez KRUS, ustał w ciągu roku (np. rencista utracił prawo do renty lub został zmieniony płatnik świadczeń, bo emeryt zmienił adres). Emeryt lub rencista — oprócz emerytury lub renty — w danym roku podatkowym może osiągać dochody również z innych źródeł, które podlegają łączeniu i opodatkowaniu. Niemniej, KRUS zobowiązany jest pobierać zaliczki tylko od wypłacanych emerytur i rent. W razie osiągania dochodu z innych źródeł emeryt lub rencista zobowiązany jest więc sam rozliczyć łączny podatek dochodowy we właściwym urzędzie skarbowym. | ||
|
| ||
| Świadczenia KRUS zwolnione od podatku | ||
| Mimo powszechności podatku dochodowego ustawa przewiduje zwolnienia z niego niektórych przychodów. Takie wyjątki uwzględniają również przepisy wykonawcze do ustawy (rozporządzenie ministra finansów z 24 marca 1995 r., w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych — Dz. U. nr 35, poz. 173, z późn. zm.). Na tej podstawie oddziały regionalne KRUS nie wliczają do podstawy opodatkowania emerytury lub renty: • rent inwalidów wojennych i wojskowych przyznawanych na podstawie przepisów ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych i ich rodzin (Dz. U. z 1983 r., nr 13, poz. 68, z późn. zm.) — przy rolniczych emeryturach i rentach wypłacanych łącznie z rentą inwalidy wojennego i wojskowego zaliczka na podatek dochodowy ustalana jest wyłącznie od emerytury lub renty rolniczej; • dodatków pielęgnacyjnych wypłacanych emerytom i rencistom (czyt. HO 8/2001); • świadczenia pieniężnego dla osób deportowanych do pracy przymusowej i osadzonych w obozach pracy oraz byłych żołnierzy-górników (czyt. HO 8/2001); • dodatku dla sieroty zupełnej (dotyczy renty rodzinnej); • dodatku kombatanckiego (czyt. HO 8/2001); • ryczałtu energetycznego (czyt. HO 8/2001). Z podatku dochodowego zwolnione są również dochody z tytułu emerytur i rent otrzymywane przez osoby, które utraciły wzrok w wyniku działań wojennych w latach 1939–1945 lub eksplozji pozostałych po tej wojnie niewypałów i niewybuchów (warunkiem zwolnienia jest przedłożenie oddziałowi regionalnemu KRUS wymaganych dokumentów). | ||
|
| ||
| Podstawa opodatkowania emerytury lub renty | ||
| Podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym stanowi przychód pomniejszony o koszty uzyskania. O ile pracownicy ponoszą pewne wydatki, aby uzyskać wynagrodzenie (np. koszty dojazdu do pracy), o tyle emeryt lub rencista ich nie ponosi. Jego dochód z emerytury lub renty jest zatem równy przychodowi, po uprzednim wyłączeniu kwot zwolnionych od podatku. | ||
|
| ||
| Miesięczne zaliczki na podatek | ||
| Oddziały regionalne KRUS pobierają zaliczki od wypłacanych emerytur i rent na takich samych zasadach, jakie obowiązują dla wynagrodzeń pracowniczych. Emeryci i renciści płacą zatem podatek dochodowy według skali podatkowej, określonej w art. 27 ust.1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zaliczki na podatek KRUS pobiera ze świadczenia emerytalno-rentowego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1 ustawy podatkowej. Miesięczną zaliczkę na podatek KRUS pomniejsza o 1/12 kwoty zmniejszającej podatek, określonej w pierwszym przedziale skali podatkowej (ulga podatkowa), chyba że emeryt lub rencista złoży wniosek o nie stosowanie tej ulgi. Możliwość złożenia takiego wniosku wprowadziła nowelizacja ustawy podatkowej w 2001 r. Ta zmiana jest szczególnie istotna dla osób, które oprócz dochodu z emerytury lub renty osiągają, na przykład, przychód z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i którym płatnicy ustalając miesięczne zaliczki na podatek stosują ulgę podatkową. W konsekwencji podatnik, który nie złoży takiego wniosku musi się liczyć z tym, że rozliczając roczny podatek będzie zobowiązany do zwrotu uwzględnionej przez płatnika ulgi, bowiem ustawa podatkowa dopuszcza korzystanie w danym miesiącu tylko z jednej ulgi podatkowej. Przy obliczaniu zaliczki na podatek oddział regionalny KRUS uwzględnia również oświadczenie emeryta lub rencisty o pobraniu zaliczki w niższej wysokości (dotyczy podatników, którzy podatek będą rozliczać z małżonkiem lub dzieckiem, o ile są to osoby samotne). Ustalając miesięczną zaliczkę na podatek, organ rentowy uwzględnia również indywidualne decyzje organów podatkowych (np. o zaniechaniu poboru podatku) wydane na podstawie ustawy z 29 sierpnia 1997 r. — Ordynacja podatkowa (Dz. U. nr 137, poz. 926, z późn. zm.) | ||
|
| ||
| Skala podatkowa w 2002 roku | ||
W roku 2002 zostały utrzymane na poziomie z roku poprzedniego stawki podatkowe oraz progi podatkowe, natomiast podwyższona została do kwoty 518,16 zł ulga podatkowa, która w 2001 r. wynosiła 493,32 zł (tabela). | ||
|
| ||
| Nowa skala podatku dochodowego, ustalona na rok 2002 oznacza, że od 1 stycznia tego roku oddziały regionalne KRUS pobierają miesięczne zaliczki w następujący sposób: • za miesiące od początku roku do miesiąca (włącznie), w którym dochód emeryta lub rencisty uzyskany od początku roku w danym oddziale regionalnym przekroczył 37 024 zł — 19% dochodu uzyskanego w danym miesiącu; • za miesiące następujące po miesiącu, w którym dochód uzyskany od początku roku przekroczył kwotę 37 024 zł — 30% dochodu uzyskanego w danym miesiącu; • za miesiące następujące po miesiącu, w którym dochód uzyskany od początku roku przekroczył 74 048 zł — 40% dochodu uzyskanego w danym miesiącu. Tak obliczona zaliczka pomniejszana jest o 43,18 zł (518,16 zł : 12 miesięcy — ulga podatkowa). Jeśli emeryt lub rencista złoży oświadczenie o obniżeniu zaliczek, gdyż zamierza opodatkować swoje dochody łącznie z małżonkiem (lub w sposób przewidziany dla osób samotnie wychowujących dzieci), a za rok podatkowy szacowane dochody określone w jego oświadczeniu: • nie przekroczą górnej granicy pierwszego przedziału skali, a odpowiednio małżonek lub dziecko nie uzyskają żadnych dochodów, z wyjątkiem renty rodzinnej — za wszystkie miesiące roku podatkowego KRUS pobierze zaliczki w wysokości 19% dochodu uzyskanego w danym miesiącu, dodatkowo pomniejszane za każdy miesiąc o 86,36 zł (2 x 43,18 zł); • przekroczą górną granicę pierwszego lub drugiego przedziału skali, a odpowiednio małżonek lub dziecko nie uzyskają żadnych dochodów — zaliczki za miesiące od początku roku włącznie do miesiąca, w którym dochód przekroczył 74 048 zł KRUS pobierze nadal według skali 19% (a nie 30%), a za miesiące następujące po tym miesiącu — 30% (a nie 40% dochodu uzyskanego w danym miesiącu). Jeżeli emeryt wycofa wniosek, zaliczki na podatek będą mu pobierane na zasadach ogólnych. Do 31.12.1998 r. całą zaliczkę na podatek, pobraną z emerytury lub renty, organy rentowe przekazywały do właściwego urzędu skarbowego. Po tej dacie część zaliczki w formie składki na ubezpieczenie zdrowotne przekazywana jest do właściwej kasy chorych. Zgodnie z przepisami ustawy o podatku dochodowym, obliczoną w danym miesiącu zaliczkę na podatek w pierwszej kolejności zmniejsza się o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne pobranej z emerytury lub renty w danym miesiącu. Kwota składki, o którą zmniejsza się zaliczkę na podatek dochodowy, nie może przekroczyć w 2002 roku 7,75% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne (w przypadku emerytów i rencistów podstawę tę stanowi kwota emerytury lub renty bez dodatków przysługujących do tych świadczeń, zasiłków, świadczeń pieniężnych i ryczałtu energetycznego). | ||
|
| ||
| Przykład | ||
| Odział regionalny KRUS przyznał rencistce w styczniu 2002 r. rentę w wysokości 530,26 zł (kwota brutto). Zaliczka na podatek wynosi 57,52 zł (19% x 530 zł — podstawa opodatkowania) minus 43,18 zł (ulga w zaliczce). Oddział regionalny KRUS w styczniu 2002 r. przekaże rencistce 472,74 zł (kwota netto). Zaliczka zostanie pomniejszona o 41,09 zł (530,26 zł x 7,75%), to jest o składkę na ubezpieczenie zdrowotne. | ||
| Przy obliczaniu miesięcznych zaliczek na podatek pewne wydatki mogą być odejmowane od dochodu lub podatku. Może tego dokonać jednak tylko sam podatnik przy składaniu rocznego zeznania podatkowego. KRUS nie może zatem przy ustalaniu miesięcznych zaliczek na podatek uwzględnić kwot ewentualnie przysługujących emerytowi odliczeń wydatków od dochodu (podatku). Wyjątkiem są zwrócone przez emeryta lub rencistę kwoty nienależnie pobranych emerytur i rent, które KRUS uwzględnia przy ustalaniu miesięcznych zaliczek, a także w rocznym obliczeniu podatku emeryta (rencisty). | ||
|
| ||
| Roczne rozliczenie podatku | ||
| Ustawa podatkowa zobowiązuje oddziały regionalne KRUS do rocznego obliczenia podatku emeryta lub rencisty i przekazania mu informacji o tym obliczeniu na formularzu PIT 40A. KRUS zobowiązany jest do obliczenia podatku do końca lutego, po upływie roku podatkowego, a PIT przekazuje do 15 marca roku następującego po roku podatkowym. Gdy oddział regionalny KRUS nie obliczy podatku, musi przekazać podatnikowi — do 15 marca roku następującego po roku podatkowym — formularz PIT 11A, w którym wykaże uzyskane przez emeryta lub rencistę w danym roku podatkowym dochody z emerytury lub renty, potrącone zaliczki i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Stosowne formularze PIT oddziały KRUS przekazują również do właściwego dla emeryta lub rencisty urzędu skarbowego. Za 2001 rok oddziały regionalne KRUS obliczają podatek dochodowy emerytom i rencistom, którzy: • Oprócz emerytury lub renty wypłacanej przez ten sam oddział regionalny, przez cały rok nie uzyskali innych dochodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym. W związku z tym, KRUS nie obliczy podatku, na przykład, osobie która w ciągu roku zmieniała miejsce zamieszkania, co wiązało się ze zmianą płatnika (zmianą oddziału regionalnego KRUS), nabyła prawo emerytury po styczniu 2001 r., w ciągu roku — przed grudniem 200 1 r. — utraciła prawo do emerytury. • Nie korzystali z ulgi podatkowej udzielonej przez urząd skarbowy. • Nie ponosili wydatków podlegających odliczeniu od dochodu, nie licząc zwrotu nienależnie pobranej emerytury lub renty. • Nie korzystali z możliwości łącznego opodatkowania dochodów z dochodami małżonka, bądź nie korzystali z możliwości opodatkowania osób samotnie wychowujących dzieci (nie składali oświadczenia o obniżenie zaliczek na podatek, chyba że zostało ono wycofane). Podatek wynikający z rocznego obliczenia, wykazany przez KRUS na formularzu PIT 40A jest podatkiem emeryta (rencisty) należnym za rok 2001 r. i w takiej sytuacji nie musi on składać dodatkowego zeznania podatkowego w urzędzie skarbowym. Nie są również zobowiązani do składania zeznań podatkowych emeryci i renciści, którym KRUS obliczył podatek, a którzy — oprócz dochodu z emerytury lub renty — uzyskali dochody zwolnione z opodatkowania podatkiem dochodowym lub opodatkowane podatkiem, którego nie łączy się z innymi dochodami. Obliczenie podatku przez KRUS nie oznacza, że emeryt lub rencista nie może sam rozliczyć podatku jeżeli stwierdzi, że korzystniejsze będzie dla niego rozliczenie się wspólnie z małżonkiem (a w przypadku osób samotnych — z dzieckiem) lub gdy poniósł wydatki, które może odliczyć od dochodu lub podatku, żeby zmniejszyć podatek. W takiej sytuacji powinien złożyć — do 30 kwietnia 2002 r. — stosowne zeznanie podatkowe, w urzędzie skarbowym właściwym dla miejsca zamieszkania. Do tego dnia muszą podatek rozliczyć również emeryci i renciści, którym KRUS nie dokonał obliczenia podatku i nadesłał informację podatkową na formularzu PIT 11A. | ||
|
| ||
| Nadpłata i niedopłata podatku | ||
| Z rocznego obliczenia podatku mogą wynikać różnice pomiędzy podatkiem należnym a sumą zaliczek pobranych od stycznia do grudnia danego roku podatkowego. Jeżeli będzie to nadpłata podatku, a podatek obliczył KRUS, zostanie ona zaliczona na poczet zaliczki należnej za marzec 2002 r. (jeżeli po pobraniu zaliczki pozostanie jeszcze część nadpłaty, to KRUS zwróci ją w gotówce). Jeżeli będzie to niedopłata podatku, wówczas KRUS potrąci ją z bieżących świadczeń emerytalno-rentowych (w jednej lub w dwóch ratach). Jeżeli emeryt lub rencista sam rozlicza podatek w urzędzie skarbowym, nadpłata podatku zostanie mu zwrócona przez dany urząd. Natomiast niedopłatę będzie musiał uregulować i wpłacić stosowną kwotę na konto urzędu skarbowego. | ||
|
| ||
| Mgr Alicja Lejk-Kępka jest głównym specjalistą w Biurze Świadczeń centrali KRUS w Warszawie | ||
