Jedną z metod diagnostycznych, stosowaną w celu prognozowania intensywności kwitnienia, jest w wielu ośrodkach doradztwa sadowniczego w Europie i Afryce Południowej badanie pąków kwiatowych. Te informacje są pomocne w planowaniu cięcia drzew, przerzedzania zawiązków owocowych czy nawożenia.
| Inicjacja pąków kwiatowych |
|
Proces tworzenia się pąków kwiatowych rozpoczynany jest indukcją, do której u jabłoni dochodzi prawdopodobnie w pierwszej połowie czerwca. W momencie indukcji dobrze rozwinięte wegetatywnie pąki otrzymują impuls do przejścia w fazę generatywną. Utworzenie generatywnego wzgórka merystematycznego (primordia), określane przez nas mianem inicjacji, rozpoczyna zakładanie i różnicowanie się zawiązków kwiatowych. Do inicjacji u jabłoni dochodzi w normalnych warunkach klimatycznych środkowej Europy na przełomie lipca i sierpnia. Im wcześniej zostaną wykształcone primordia kwiatowe, tym dłużej może trwać ich rozwój przed spoczynkiem zimowym i tym wyższa będzie jakość pąków kwiatowych. W celu określenia początku inicjacji u jabłoni pobiera się z górnych partii korony najlepiej rozwinięte pąki z krótkopędów nieowocujących w danym roku. Po usunięciu łusek i liści okrywających sprawdza się, czy w pąku wytworzył się generatywny wzgórek merystematyczny - stadium rozwoju O (SR O - tabela).
WPŁYW OKRYWANIA DRZEW SIATKAMI PRZECIWGRADOWYMI NA ROZWÓJ PĄKÓW KWIATOWYCH U ODMIANY JONAGOLD (WÄDENSWIL 25.09.1997 r.); KWIATY BOCZNE - STADIUM DWÓCH NAJLEPIEJ ROZWINIĘTYCH KWIATÓW BOCZNYCH
|
Dla większej wprawy w preparowaniu l pewności rozpoznania generatywnego merystemu zaleca się wstępne badanie na pąkach czereśni. Tutaj na wzgórku merystematycznym można wyraźnie rozpoznać owalne zawiązki kwiatowe, a zawiązki liści są tylko słabo widoczne (fot. 1 i 2). Natomiast u jabłoni zawiązki liści okrywowych są dobrze wykształcone (fot. 3) i z tego powodu trudno jest w początkowej fazie odróżnić merystem generatywny od wegetatywnego. Dopiero bardziej zaawansowane w rozwoju zawiązki kwiatowe są lepiej widoczne (fot. 4). Dlatego termin inicjacji ustala się najczęściej szacunkowo, przyjmując, że od momentu utworzenia się wzgórka merystematycznego (SR 0) do wyodrębnienia dziatek kielicha u kwiatu głównego (SR od 2 do 3) upływa dwa do trzech tygodni.
FOT. 1. WYODRĘBNIANIE PRIMORDII KWIATOWYCH U CZEREŚNI (SR 0, WÄDENSWIL 31.07.97 r.)
|
FOT. 2. TRZY ZAWIĄZKI KWIATOWE W PĄKU CZEREŚNI W SR 3 - NA KAŻDYM WYRAŹNIE WYODRĘBNIONE SĄ PRIMORDIA DZIAŁEK KIELICHA (WÄDENSWIL, 31.07.97 r.)
|
FOT. 3. WZGÓREK MERYSTEMATYCZNY W PĄKU JABŁONI Z ZAWIĄZKIEM KWIATU GŁÓWNEGO I KWIATÓW BOCZNYCH (W KĄTACH LIŚCI OKRYWOWYCH); SILNE OWŁOSIENIE I STOŻKOWATY KSZTAŁT MERYSTEMU UTRUDNIAJĄ PREPAROWANIE I ROZPOZNANIE ZAWIĄZKÓW KWIATOWYCH (SR 0, WÄDENSWIL 31.07.97 r.)
|
FOT. 4. ZAWIĄZEK KWIATU GŁÓWNEGO W PĄKU JABŁONI Z WYODRĘBNIONYMI DZIAŁKAMI KIELICHA (SR 3); KWIATY BOCZNE, UMIESZCZONE DOOKOŁA KWIATU GŁÓWNEGO, SĄ SŁABO WIDOCZNE (WÄDENSWIL 31.07.97 r.)
|
Przykłady terminów inicjacji u jabłoni dla odmian Boskoop, Elstar, Golden Delicious i Jonagold opierają się na danych ze stacji doświadczalnych Bavendorf w Niemczech i Wadenswil w Szwajcarii. Najwcześniej pierwsze zawiązki kwiatowe były widoczne w sezonie wegetacyjnym 1997 i 1998 (ok. 20 lipca). W latach 1993, 1994 i 1996 inicjacja nastąpiła na przełomie lipca i sierpnia, a w 1995 roku dopiero we wrześniu. Różnice w terminie inicjacji i w okresie jej trwania, wynikające z doboru odmian, systemu uprawy czy ilości owoców na drzewie, były mniejsze od powyżej podanych różnic między sezonami wegetacyjnymi. |
|
| Ocena jakości pąków kwiatowych |
|
Podobnie jak w przypadku inicjacji, ocenę jakości pąków kwiatowych łatwiej przeprowadzić jest u czereśni niż u jabłoni. Zawiązki kwiatowe czereśni są pod koniec września nawet bez powiększenia dobrze widoczne (fot. 5 i 6).
FOT. 5. CZTERY ZAWIĄZKI KWIATOWE U CZEREŚNI Z ZACHODZĄCYMI NA SIEBIE DZIAŁKAMI KIELICHA; OKREŚLENIE STADIUM ROZWOJU JEST MOŻLIWE DOPIERO PO SPREPAROWANIU ZAWIĄZKÓW KWIATOWYCH (WÄDENSWIL 25.09.97 r.)
|
FOT. 6. ZAWIĄZKI KWIATOWE CZEREŚNI (PO USUNIĘCIU DZIAŁEK KIELICHA) Z WYKSZTAŁCONYMI PŁATKAMI KORONY, PRĘCIKAMI I ZROŚNIĘTYM OWOCOLISTKIEM ZAKOŃCZONYM ZNAMIENIEM (WÄDENSWIL 25.09.97 r.)
|
U jabłoni preparowanie pąków oraz ocena zawiązków kwiatowych są znacznie utrudnione z powodu silnego ''owłosienia'' liści okrywających i niektórych elementów kwiatostanu (fot. 7). Owłosienie jest cechą odmianową (Boskoop ma silniej owłosione pąki niż Elstar czy Golden Delicious) i staje się ono w miarę rozwoju pąków coraz bardziej intensywne. Za kryterium dobrej jakości zawiązka kwiatowego uznaje się wykształcenie w nim owocolistków, to znaczy ostatnich i najbliżej dna kwiatowego umieszczonych organów (fot. 8). W tym stadium rozwoju zawiązki pręcików posiadają już charakterystyczną dla nich formę - nitek z pylnikami.
FOT. 7. SPREPAROWANY PĄK JABŁONI Z KWIATEM GŁÓWNYM (DZIAŁKI KIELICHA USUNIĘTE) I PIĘCIOMA KWIATAMI BOCZNYMI; SILNIE OWŁOSIONE ORGANY ZOSTAŁY CZĘŚCIOWO USUNIĘTE (WÄDENSWIL 24.10.97 r.)
|
FOT. 8. ZAWIĄZEK KWIATU GŁÓWNEGO U JABŁONI PO USUNIĘCIU DZIAŁEK KIELICHA: WIDOCZNE SĄ CZTERY PŁATKI KORONY, PRĘCIKI I, W POBLIŻU DNA KWIATOWEGO, KOŃCÓWKI OWOCOLISTKÓW (SR 8, WÄDENSWIL 24.10.97 r.)
|
W naszych badaniach stopień rozwoju zawiązków kwiatowych pod koniec sezonu wegetacyjnego korelował z długością okresu ich różnicowania się, a przez to z terminem inicjacji. Najsłabiej rozwinięte pąki kwiatowe - niezależnie od liczby owoców na drzewie - obserwowaliśmy jesienią 1995 r., kiedy to tylko w nielicznych zawiązkach wykształciły się przed zimą owocolistki. Ten słaby rozwój pąków kwiatowych byt prawdopodobnie jedną z przyczyn niewystarczającego zawiązania kwiatów i silnego opadu czerwcowego w 1996 roku. W badaniach odmiany Elstar prowadzonych w stacjach sadowniczych Weinsberg w Niemczech i Wädenswil w Szwajcarii inicjacja w 1997 roku trwała od końca lipca do połowy września (SR l kwiatu głównego 22.07.) z widocznym maksimum na początku okresu inicjacji, dzięki czemu 22 września ponad 50% zawiązków kwiatu głównego było w SR 7 i SR 8. Doświadczenie to pokazało, że tworzenie się nowych zawiązków w pąkach wierzchołkowych krótkopędów zachodzi nie tylko w głównym i ewentualnie późnoletnim okresie inicjacji, ale również między tymi okresami. Opóźnienie rozwoju pąków kwiatowych dało się zaobserwować u drzew rosnących pod siatkami przeciwgradowymi (rysunek). Spowodowane to było ograniczeniem intensywności światła przechodzącego przez te osłony. Rzadko jednak obserwuje się tak wyraźny wpływ jakiegoś zabiegu na przyspieszenie albo opóźnienie rozwoju pąków kwiatowych. Różnice w stosunku do drzew kontrolnych widoczne są bowiem zazwyczaj wtedy, kiedy dany czynnik (np. światło, nawożenie, gospodarka węglowodanowa) decyduje o rozwoju całego drzewa.
STADIA ROZWOJU ZAWIĄZKÓW KWIATOWYCH (ZMODYFIKOWANY SCHEMAT WG ZELLER 1960)
|
Początkowe różnice w jakości pąków kwiatowych mogą zostać również wyrównane w trakcie ich dalszego rozwoju - aż do kwitnienia - pod wpływem wewnętrznych mechanizmów regulujących. Dlatego w wieloletniej, kompleksowej ocenie tworzenia się kwiatów powinno się uwzględniać nie tylko jakość pąków kwiatowych, ale również stopień wykształcania kwiatostanów w kolejnych latach oraz zawiązywanie i rozwój owoców. Autorka jest pracownikiem Instytutu Sadownictwa i Warzywnictwa w Wädenswil w Szwajcarii |
