FOT. 1. ACONITUM SP.
|
|
|
| Gatunki i odmiany do produkcji na kwiaty cięte |
|
| Aconitum x arendsii (A. carmichaelii x A. carmichaelii var. wilsonii) spotyka się również pod nazwą Aconitum 'A r e n d s i i'. Ma kwiaty ciemnofioletowoniebieskie, dorasta do 100–150 cm wysokości, kwitnie we wrześniu, w październiku. Aconitum x cammarum (A. napellus x A. variegatum) ma dwie ciekawe odmiany. Są to 'B i c o l o r' (dwubarwna, niebiesko-biała) oraz 'B r e s s i n g h a m S p i r e' (niebieska). Osiągają wysokość 80–120 cm, kwitną w lipcu. Aconitum henryi reprezentowane jest przez tylko jedną odmianę. Jest nią 'S p a r k', o kwiatach ciemnofioletowoniebieskich, które pojawiają się w lipcu, sierpniu na pędach długości 150 cm. Aconitum napellus, po polsku tojad mocny, to nasz rodzimy gatunek, który występuje w rejonie Tatr. Spośród jego odmian uprawnych na uwagę zasługują 'B l u e S c e p t r e' (kobaltowoniebieska), 'B l u e V a l l e y' (niebieska) i 'A l b u m' (biała). Dorastają one do wysokości 60–100 cm, kwitną w czerwcu, lipcu. Nieco później, w lipcu, sierpniu kwitnie A. napellus ssp. pyramidale 'N e w r y B l u e', o kwiatach ciemnoniebieskich i wysokości 90–150 cm. Ze względu na zwarty pokrój odmiana ta uważana jest za szczególnie przydatną do uprawy pod osłonami. Aconitum lamarckii (syn. A. pyrenaicum), osiąga wysokość 130 cm, kwiatostany (żółte) pojawiające się w czerwcu, lipcu, nadają się do zasuszania. Takie samo zastosowanie może mieć A. napellus ssp. pyramidale (A. pyramidale), kwitnący w kolorze ciemnoniebieskim, dorastający do wysokości 200 cm. |
|
| Rozmnażanie |
|
Wegetatywne. Zwykle rozmnaża się tojady przez podział, po kwitnieniu roślin. Po wykopaniu roślin matecznych należy przeprowadzić selekcję karp wybierając te zdrowe, zwłaszcza wolne od werticiliozy, a następnie oddzielić boczne fragmenty bulwiasto lub marchwiasto zgrubiałe, z nasadą pędów i korzeniami włóknistymi (fot. 2). Po podziale można fragmenty karp posadzić lub przechować w temperaturze od –1°C do +2°C.
FOT. 2. CZĘŚĆ KARPY NADAJĄCA SIĘ DO SADZENIA
|
Z nasion. Ten sposób rozmnażania nie dotyczy pewnych odmian (np. Aconitum x cammarum 'Bicolor'), które — jako mieszańce — nie powtarzają wiernie cech lub są sterylne. Do wyprodukowania 1000 roślin przeznacza się 20 g nasion, których w 1 gramie znajduje się 440. Najczęściej sieje się jesienią lub zimą (od stycznia do marca), gdyż niska temperatura ułatwia kiełkowanie nasion. Początkowo, w ciągu 2–4 tygodni, przechowuje się jednak skrzynki z wysiewami w pomieszczeniu o temperaturze 15–20°C, która przyspiesza pęcznienie nasion. Następnie, przez 4–6 tygodni, wysiewy przetrzymuje się w chłodni (temperatura –5°C), po czym utrzymuje temperaturę 5–12°C, która sprzyja kiełkowaniu. Siewki pikuje się do doniczek o średnicy 9 cm i uprawia w 12–15°C przez 4, 5 miesięcy. Następnie można sadzić rośliny w polu lub pod osłonami (fot. 3). Kwitnienie rozpoczynają w drugim roku uprawy.
FOT. 3. UPRAWA TOJADÓW W HOLENDERSKIEJ SZKLARNI (z przodu zwinięte w rulon siatki do podpierania roślin w późniejszej fazie wzrostu i rozwoju)
|
|
|
| Podłoże i sadzenie |
|
| Tojad najlepiej uprawiać na glebach średnio ciężkich, próchnicznych, głęboko uprawionych, równomiernie umiarkowanie wilgotnych, o pH 5–6. Ze względu na duże potrzeby pokarmowe tojadu wskazane jest nawożenie organiczne przed posadzeniem roślin (5–10 kg rozłożonego obornika na 1 m2). Po podziale karpy Aconitum x arendsii należy sadzić w p o l u wiosną, a pozostałych gatunków i odmian — późnym latem lub jesienią (te wcześnie kwitnące — do początku sierpnia, a późno kwitnące — w październiku). Nie powinno się zagłębiać roślin w podłożu, aby uniknąć infekcji grzybowych na plantacji. Do uprawy wieloletniej odmiany słabiej rosnące sadzi się najczęściej na zagonach 3-rzędowych (40 x 30 cm), a odmiany silnie rosnące w rzędach (60–80 x 30–60 cm). Przy produkcji jednorocznej lub dwuletniej praktykuje się rozstawę 30 x 35 cm. Długość okresu uprawy zależy od gatunku i miejsca uprawy. Rośliny sadzone gęsto i uprawiane intensywnie z reguły pozostają na jednym miejscu przez 2, 3 lata, chociaż możliwe jest dłuższe eksploatowanie plantacji, do 5 lat (przy dobrej jakości kwiatów i pędów). Do uprawy w s z k l a r n i a c h ogrzewanych używa się dwuletnich karp, które przez co najmniej 8 tygodni były schłodzone. Karpy można sadzić w różnych terminach, ale najkorzystniej zrobić to na początku stycznia. Niektórzy producenci zakładają konstrukcje wspierające, ale nie jest to konieczne, gdyż pędy tojadów są wystarczająco sztywne. |
|
| Dokarmianie i inne zabiegi |
|
| W nawożeniu pogłównym w pierwszym roku uprawy należy podać 60–80 g mieszanki wieloskładnikowej na 1 m2, a w następnych latach — do 100 g/m2. Nawozy najlepiej wysiewać wiosną i wczesnym latem. Ze względu na duże potrzeby wodne tojadów wskazane jest sztuczne nawadnianie plantacji. Uszkodzenia liści tych roślin z powodu suszy pojawiają się bowiem często, zwłaszcza na stanowiskach słonecznych. Zalecane jest również ściółkowanie plantacji polowych dla utrzymania wilgotności gleby, a jednocześnie zabezpieczenia roślin przed przymrozkami. |
|
| Termin kwitnienia |
|
| Odpowiedni dobór gatunków i odmian tojadu umożliwia uzyskanie kwiatów ciętych w p o l u od połowy czerwca do listopada. Można jeszcze wydłużyć okres zbioru przyspieszając lub opóźniając kwitnienie. Przyspieszenie uzyskuje się dzięki obudowaniu zagonów gruntowych tunelem foliowym czy nasunięciu szklarni przesuwanej na szynach (takie uprawy, polowo-szklarniowe, często spotyka się w Holandii). Zaleca się takie zabiegi dla wczesnych odmian tojadu mocnego, przede wszystkim 'Newry Blue', oraz u Aconitum cammarum. Obudowanie tunelem foliowym zagonów gruntowych w lutym, w 2., 3. roku prowadzenia plantacji, umożliwia przyspieszenie kwitnienia do 4 tygodni. Opóźnienie kwitnienia, o parę tygodni, uzyskuje się w wyniku przycięcia pędów. Starsze plantacje w sposób naturalny kwitną później. Na przykład Aconitum carmichaeli w pierwszym roku uprawy kwitnie w sierpniu, w drugim we wrześniu, w trzecim od końca września do połowy października, w czwartym od początku października do listopada. Przez 4 tygodnie po styczniowym sadzeniu tojadów w s z k l a r n i utrzymuje się temperaturę powietrza 5–6°C, a podłoża — 6–8°C. W lutym temperaturę w obu przypadkach podnosi się do 8–10°C, w marcu i kwietniu nocą utrzymuje się 10–12°C, a w dzień 13–15°C. Najlepiej uprawiać rośliny przy pełnym dostępie światła, bez cieniowania. Plantacja zakwita wówczas po 12 tygodniach od posadzenia materiału wyjściowego. Sadzenie karp w szklarni w maju i czerwcu zapewnia kwitnienie od końca lipca do połowy października. |
|
| Zbiór i trwałość |
|
| Kwiaty powinno się zbierać rano zakładając rękawiczki, ponieważ w tkankach tojadów znajduje się trujący alkaloid akonityna. Kwiatostany wczesnych odmian Aconitum napellus ścina się w fazie pąków z pierwszymi otwartymi kwiatami, natomiast tych późniejszych — gdy są bardziej rozwinięte. U A. cammarum i A. carmichaelii przynajmniej 75% kwiatów powinno być otwarte. Plon wzrasta wraz z wiekiem plantacji. U A. napellus w pierwszym roku zbiera się dwa, trzy, w drugim 6–8, a w trzecim 12–15 pędów z rośliny. U gatunków A. x arendsii oraz A. carmichaelii plon jest niższy i wynosi odpowiednio: 2, 5–7, 10–12 pędów. Kwiatostany tojadu dobrze znoszą transport. Po zbiorze należy jednak od razu wstawić je do wody (najlepiej z preparatem kondycjonującym, np. Chrysalem AVB), przedtem usunąć z pędów dolne liście. Przed transportem zaleca się ponadto schłodzić kwiaty w temperaturze 5°C, ustawiając je w wodzie pionowo. Trwałość kwiatostanów tojadu jest lepsza niż ostróżek. W przypadku tych przetrzymywanych w wodzie wynosi 8–10 dni, a po dodaniu preparatu przedłużającego trwałość — o 4 dni dłużej. W Holandii obowiązkowe jest pozbiorcze traktowanie kwiatów ciętych tojadu tiosiarczanem srebra (STS), jeśli kierowane są do obrotu handlowego. Zapobiega to szybkiemu opadaniu płatków. |
|
| Choroby i szkodniki |
|
| Do najgroźniejszych chorób tojadów należy werticilioza (Verticillium ssp., m.in. V. dahliae), która powoduje brązowe przebarwienia naczyń widoczne na przekroju pędu, a przy wysokiej temperaturze nagłe zamieranie roślin. Grzyby z rodzajów Pythium, Cephalosporium, a ponadto Rhizoctonia solani mogą z kolei wywołać zgniliznę podstawy pędów i korzeni. W konsekwencji tego porażenia także dochodzi do zamierania tojadów. Rozprzestrzenianiu się choroby można zapobiec przez opryskiwanie lub podlewanie roślin fungicydami (m.in. Previcur 607 SL, Rovral Flo 255 SC). Na gatunku Aconitum napellus często występuje też mączniak prawdziwy. Zwalcza się go, na przykład, preparatem Saprol 190 EC. Ze szkodników największym zagrożeniem, zwłaszcza dla Aconitum x arendsii, są gąsienice motyli. W organach podziemnych mogą żerować nicienie, które powodują występowanie wyrośli na korzeniach. Tojady pod osłonami bywają atakowane przez mszyce i przędziorki. |
|
|
| Dr Stanisława Szczepaniak pracuje w Katedrze Roślin Ozdobnych Akademii Rolniczej w Poznaniu |
