Numer 05/2000
Integracja europejska to między innymi proces zespalania rolnictwa oraz innych ogniw gospodarki krajów członkowskich Unii Europejskiej w jednolity organizm gospodarczy. Poniżej przedstawiam najważniejsze zmiany, jakie polskiemu rolnictwu i gospodarce żywnościowej przyniesie przystąpienie do tej organizacji.
| Wejście Polski do UE oznacza liberalizację handlu żywnością, czyli otwarcie granic i swobodny przepływ towarów z innych państw członkowskich oraz, znacznie szerszy niż dotychczas, dostęp polskich produktów rolno-żywnościowych do rynku Wspólnoty. Do tej pory docierały one na ten rynek w ograniczonym zakresie, czego nie zmienił nawet układ stowarzyszeniowy, w którym zapisano formalne preferencje dla Polski. Trudne, zbiurokratyzowane procedury, niewielkie kwoty preferencyjnego dostępu oraz umiejętne posługiwanie się przez Unię formalnymi narzędziami ochronnymi sprawiły, że większość ułatwień nie jest wykorzystywana przez polskich eksporterów, a saldo naszej wymiany handlowej produktami rolno-żywnościowymi z UE pozostaje ujemne. Trzeba jednak zdać sobie sprawę, że w krajach "Piętnastki", gdzie podaż żywności przekracza popyt, napotkamy bardzo dużą konkurencję silnych, dobrze zorganizowanych firm, mocno usadowionych na rynku, znających jego potrzeby i efektywnie operujących marketingiem. Jednocześnie przedsiębiorstwa te uzyskają nieograniczony dostęp do rynku polskiego. Liberalizacja będzie więc oznaczała także dodatkową konkurencję dla rolników i przemysłu rolno-spożywczego. Gdy nasze produkty rolne staną się droższe, a polskie przetwórstwo spożywcze nie będzie w stanie konkurować cenowo z unijnym, możemy utracić część krajowego rynku na rzecz dostawców z Unii. Różnice dzielące polskie rolnictwo od unijnego w sposób syntetyczny obrazuje porównanie wielkości statystycznego gospodarstwa, wartości jego produkcji, poniesionych kosztów oraz uzyskanego dochodu rolniczego w przeliczeniu na gospodarstwo, jednostkę powierzchni lub jednego zatrudnionego (tab. 1). Jeśli jednak uwzględnić wielkość dochodów rolniczych "oczyszczonych" z subsydiów, to te uzyskane z hektara ziemi użytkowanej rolniczo w Polsce i w UE są prawie równe. Inna jest także organizacja i sprawność funkcjonowania rynku unijnego oraz wielkość tamtejszej pomocy dla rolnictwa.
Źródło: Agricultural Situation and Prospects in the Central European Countries, Poland, 1998, European Commision, DGVI a) 1997 r., b) 1995 r., c) w przeliczeniu na osoby pełnozatrudnione * - na przykład własny materiał siewny, hodowlany, sadzeniaki, pasze, itp. Przyjęcie unijnej taryfy celnej i regulacji handlu zagranicznego żywnością stosowanych w ramach wspólnej polityki rolnej (WPR lub z angielskiego — CAP) najczęściej jest równoznaczne z podwyższeniem barier celnych w eksporcie na zewnątrz Unii. Z reguły oznaczać będzie także możliwość ubiegania się o zwroty eksportowe. Integracja z Unią wiąże się z koniecznością przestrzegania rygorystycznych przepisów w handlu zagranicznym żywnością i produktami rolnymi. Regulacje te, nakładające — między innymi — obowiązek ubiegania się o licencje eksportowe i importowe oraz konieczność poddania się kontroli, są dla rynków poszczególnych grup produktów odmienne, w zależności od ich specyfiki i celów realizowanej wobec nich polityki. Objęcie polskiego rolnictwa wspólną polityką rolną oznacza przede wszystkim stabilizację ekonomicznych warunków produkcji oraz zwiększenie wsparcia budżetowego dla krajowych producentów, które w UE jest wielokrotnie wyższe niż w Polsce. W krajach Wspólnoty zmienność cen rynkowych ogranicza się za pośrednictwem narzędzi regulujących podaż wewnętrzną oraz handel zagraniczny. Stabilizacja rynku wiąże się nie tylko z wyższymi cenami otrzymywanymi przez rolników (chociaż nie zawsze) i bezpośrednio wypłacanymi rekompensatami, ale często wymaga administracyjnego ograniczania i kontroli produkcji. Nieuniknioną konsekwencją wysokiej pomocy i cen wyższych od poziomu równowagi rynkowej są bowiem nadwyżki produkcyjne, których ograniczenie jest uciążliwe dla uczestników rynku i wymaga znacznego rozbudowania administracji. Przyjęcie unijnych regulacji będzie oznaczać utratę na rzecz UE części suwerenności w kształtowaniu polityki rolnej, gdyż wiele decyzji, zwłaszcza dotyczących polityki handlowej (wysokość ceł, wielkość kontyngentów preferencyjnych), wysokości kwot produkcyjnych oraz interwencji na rynkach rolnych (jej skala i zakres w poszczególnych państwach) zapada w Brukseli. Narzucenie unijnych standardów w większości oznacza podniesienie wymagań jakościowych i higieniczno-sanitarnych zarówno w stosunku do produkowanej żywności, jak i środowiska. Ze względu na wysoką rangę bezpieczeństwa zdrowotnego żywności w UE nadzór higieniczno-sanitarny dotyczy nie tylko produktu końcowego, ale rozciąga się na cały proces produkcyjny, co może wymagać dodatkowych inwestycji i kosztów dostosowań. | ||
|
| ||
| Zadania dla Polski | ||
Przygotowanie rolnictwa do integracji z Unią Europejską powinno prowadzić do możliwie pełnego wykorzystania szans wynikających z posiadanej przewagi oraz pojawiających się możliwości, a także usuwania własnych słabości i przeciwdziałania nowym zagrożeniom (tab. 2).
* - skrót od angielskich słów: streght - mocne strony, weakness - słabe strony, opportunities - szanse, threats - zagrożenia a) - World Trade Organization - Światowa Organizacja Handlu Najważniejsze szanse polskiego rolnictwa to powiększenie jego dostępu do nowych rynków zbytu oraz objęcie wspólną polityką rolną. W ramach przygotowań do integracji z Unią Europejską powinniśmy się więc skupić na: - podniesieniu jakości wytwarzanych produktów, - poprawie marketingu i sprawności sprzedaży, - zwiększeniu efektywności produkcji, - usprawnieniu funkcjonowania struktur i instytucji rynkowych, - powołaniu instytucji zapewniających skuteczne prowadzenie wspólnej polityki rolnej, - utworzeniu organizacji samorządowo-producenckich zdolnych do poprawy efektywności działania struktur rynkowych oraz współuczestniczenia we wprowadzaniu zasad WPR (CAP), - precyzyjnym opanowaniu zasad regulacji poszczególnych rynków przez przyszłych beneficjentów WPR (CAP), a więc rolników i innych uczestników rynku rolno-żywnościowego, - rozwoju produkcji do pożądanej wielkości w tych gałęziach, które objęte są administracyjnymi ograniczeniami. Na podstawie Biuletynu Informacyjnego ARR 9/99 Autorka jest zastępcą prezesa Agencji Rynku Rolnego | ||
